با برنامه ریزی توسعه می توان قابلیت انعطاف لازم برای توسعه آتی را فراهم کرد بسیاری از مناطق مورد توجه توریست ها در گذشته با تغییر در نگرش ها دچار نقصان شده اند که با برنامه ریزی این امکان وجود دارد تا ضمن احیاء این نواحی ، حیات آنها در طول زمان تداوم یافته تر به عنوان مقاصد جدید مطرح شود .

دنیای امروز معتقد به تداوم و بقاء منابع کلیدی توریسم است ؛ برنامه ریزی مناسب می تواند ضمن اینکه منافع مورد نیاز و رضایت توریسم را فراهم , کمترین تخریب زیست محیطی اجتماعی و اقتصادی را به دنبال داشته باشد(ترابی، ۱۳۸۴).
تاریخچه مختصر برنامه ریزی توریسم :
شروع برنامه ریزی مدرن توریسم به دهه ۱۹۵۰ باز می گردد . اولین برنامه ها در بخش های مختلف جهان تهیه و اجرا شد ؛ برنامه هاوایی در ۱۹۵۹ تهیه و تدوین گردید که برنامه ای کاملاً مدرن برای زمان خود بود . در سال های دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ برنامه های توریسم برای کشورهای همچون سری لانکا ، پاکستان ، نپال تایوان ، مالزی ، مالی ، فیجی و فرانسه تهیه شد. در دهه ۱۹۸۰ برنامه های توریسم برای بسیاری از مناطق توسعه نیافته جهان تهیه و تدوین گردید . در برنامه ریزی های جدید تأکید ویژه بر فاکتورهای زیست محیطی ، اجتماعی و فرهنگی است که برتری برنامه های جدید نسبت به برنامه های گذشته است و. مبنای برنامه ریزی توسعه پایدار است . اشتراک برنامه های قبلی ، برنامه های گذشته ، وجود عنصر های برجسته ای است مبنای توریسم بر پایه آنها استوار شده است( حیدری چیانه، ۱۳۸۳) .
۲- ۱۰- توریسم پایدار
تعاریف متعددی برای توریسم پایدار از تعاریف اساسی توسعه پایدار، مشتق شده است. با توجه به پیشنهاد کمیته مینیستر^[۴] از کنسول اروپادر سال ۱۹۹۵، توسعه توریسم پایدار را بصورت یک توسعه ای که بتواند در حال حاضر نیازهای توریست و مردمان محلی کنونی را مرتفع سازد در حالی که فرصتهایی را برای آیندگان حفاظت و بهبود بخشد، تعریف می نماید.
دپارتمان مطالعات زیست‌محیطی آتن توریسم پایدار را بصورت«هر شکلی از توسعه و بخشی از فعالیتهای توریستی تعریف می کند که بیشترین تأکید بر حفاظت بلندمدت منابع طبیعی، فرهنگی و اجتماعی دارد و درصدد ایجاد یک مشارکت مثبت و همه جانبه در جهت توسعه اقتصادی و بکار بستن مردم محلی ساکن منطقه می باشد (دپارتمان مطالعات زیست محیطی آتن^[۵]، ۲۰۰۲ ) .
توریسم پایدار بر اساس بهبودبخشیدن منابع فرهنگی، اقتصادی و طبیعی با هدف بهبود استانداردهای زندگی و کیفیت زندگی جوامع محلی است درحالی که در همان زمانی که توقعات و نیازمندیهای بازدیدکنندگان هم پاسخ داده می شود، زیستگاههای طبیعی و منابع فرهنگی برای نسلهای آینده هم حفظ شود (DES ، ۲۰۰۲ ) .
توسعه توریسم یک فرایند پویایی از اتصال منابع توریستی با تقاضا و نیازهای واقعی و بالقوه توریست ها است، بنابراین اجرای دقیق توسعه توریسم پایدار(STD) ^[۶] نیازمند یک مکانیزم پایش دقیق برای دستیابی به نقطه تعادل بین ذی نفعان است. پایش هم یک فرآیندی است شامل بر عهده گرفتن اندازه گیریهای مکرر از یک یا چند پدیده در جهت ارزیابی تغییرات در طول زمان است. اندیکاتورها بصورت یک بنچ مارک(سند قضاوت) برای ارزشگذاری پایداری توسعه توریسم در نظر گرفته می شوند. اندیکاتورهای پایداری، ابزاری مفیدی هستند در متصل نمودن برنامه های پایش با فرآیندهای ارزشگذاری و در نهایت متصل شدن به اهداف اصلی است از این رو آنها یک معیاری برای داوری قضاوت ها ارائه می نمایندو بنابراین معرفی اندیکاتورها، نقش قاطعی درتوسعه توریسم پایدار بازی می کند (تسوار،۲۰۰۷ ).
۲-۱۱- انواع جاذبه ها و فعالیت های توریستی
برای جمع آوری اطلاعات و ارزیابی جاذبه ها درک و شناخت انواع جاذبه ها حایزاهمیت است ؛ همچنین نحوه پرداختن به آن در برنامه ریزی توریسم و طبقه بندی آنها را براساس اهداف تعیین شده حایزاهمیت است .
پیمایش نیازمند سازماندهی دقیق است که به صورت مؤثر و کارآ انجام گیرد ؛ که دربرگیرنده جاذبه های توریستی ؛ خدمات و تسهیلات حمل و نقل و سایر زیرساخت ها ؛ مصاحبه با مسئولین دولتی مرتبط ؛‌افراد فعال بخش خصوصی ؛ و سایر سخنگویان اجتماعات محلی ؛ مروری بر اسناد و مدارک موجود ؛ نقشه ها ؛ داده ها سایر ابزار کسب اطلاعات است . اغلب پیمایش هوایی بهترین راه جهت گیری جغرافیایی و مشاهده روابط زیست محیطی است که اغلب از روی زمین قابل مشاهده نیست(رحمان سرشت، ۱۳۷۹) .
گاهی ؛ نبوغ و اصرار برای کسب اطلاعات ضروری است و اغلب ایده های مهم از طریق بحث با افراد محلی به دست می آید : شامل کسانی که در بخش های خصوصی یا سازمان های محلی فعال هستند . جایگزینی برای تحقیق دقیق میدانی جاذبه های توریستی و تسهیلات ، خدمات و زیرساخت ها وجود ندارد تا اطمینان از دقت اطلاعات و واقع گرای آنها به دست آید . به دلیل پیوند نزدیک میان توریسم و بازار ، تحقیق میدانی برای تحلیل گران بازار حایزاهمیت است .
طبقه بندی جاذبه های توریستی ضرورتی الزامی است ؛ برخی از جاذبه ها در روم شناخته شده بود مانند : گردش رومیان و بازدید از مقبره ها و اهرام مصری ، توسعه گذران اوقات فراغت در سواحل یا آب های معدنی ؛ آب و هوای گرم و خورشید که در آن زمان ضروری به نظر می رسید .
تا اواسط قرن نوزدهم نواحی طبیعی و وحشی ؛ نواحی زشت و خطرناک محسوب می شد . اما این نواحی از زمانی که جنگل و چشم اندازهای آن وارد شعرها و نقاشی ها شد تبدیل به جاذبه های توریستی شد. با توسعه پارک های ملی در آمریکا در اواسط قرن نوزدهم تبدیل به جاذبه شدند . انواع توریسم از جنگ جهانی دوم افزایش یافت.
جاذبه های توریسم به روش های گوناگونی قابل طبقه بندی است : Gunn در سال ۱۹۸۸ جاذبه ها را براساس حرکت تورها به دو گروه جاذبه های با توقف کوتاه ؛ جاذبه های با توقف بلند طبقه بندی می کند .
جاذبه های با توقف کوتاه آن دسته از جاذبه هایی هستند که در مکان های مجزا قرار گرفته اند و بازدیدکنندگان زمان کوتاهی را در آن سپری می کنند .
جاذبه های با توقف بلند مقاصدی را تشکیل می دهند که بازدیدکنندگان زمان طولانی را برای استفاده از آن در آن اقامت و توقف می کنند .
اما جاذبه های عمدتا در سه بخش کلی طبقه بندی شده اند :
جاذبه های طبیعی مبتنی بر پدیده های زیست محیطی طبیعی
جاذبه های فرهنگی مبتنی بر فعالیت های انسانی
گونه های خاص جاذبه که به صورت مصنوعی ایجاد شده است .
هر کدام از این جاذبه ها می توانند به گروه های فرعی تقسیم کرد .
۲-۱۱-۱- جاذبه های طبیعی
۲-۱۱-۱-۱- اقلیم :
هوای گرم ، آفتابی و که جاذب ساکنین بخش های سرد است . جذابیت زمانی زیاد می شود که توأم با نواحی ؛ ساحلی, کوهستانی که فرصت برای گذران اوقات فراغت را فراهم می آورد باشد .
نواحی برای گذران اوقات فراغت توأم با سلامت که اغلب در سواحل گرم و آفتابی و خشک ایجاد می شود . سورتمه سواری – اسکی که نیازمند هوای سرد و برفی است .
در ارزیابی جاذبه های اقلیمی باید آب و هوای فصلی مورد ارزیابی قرار گیرد ، نتایج و اثرات اقلیم در تداوم توریسم باید تداوم یابد .
هوای گرم و آفتابی توام ساحل ترکیب شده یکی از جاذبه های قابل توجه است . این بخش می تواند با شاخصه های حفاظتی به شکل پارک ها ، حفاظت یا کنترل توسعه حفاظت شود .
۲-۱۱-۱-۲- زیبایی چشم انداز :
زیبایی چشم انداز طبیعی یک ناحیه عمده ترین انگیزه برای بازدید از آنجاست . شاخص های حفاظتی باید برای تداوم چشم انداز به کار گرفته شود . چشم انداز کشاورزی مانند تراس های کشت شده جنوب شرق آسیا در درون چشم اندازهای کشاورزی امکان پیاده روی ، اسب سواری و یا غیره وجود دارد . توأم با نقاطی که برای پیک نیک کمپنگ دیدن حیات وحش باید طراحی شود.
در درون چشم انداز امکان ورزش های ماجراجویان نیز وجود دارد مانند : رفتینگ ، صخره نوردی و . . ..
۲-۱۱-۱-۲- نواحی ساحلی:
سواحل و دریا ؛ حمام آفتاب ؛ شنا ؛ قایق سواری ؛ باد ؛ موج سواری اسکی روی آب ؛ پارسلنیگ ؛ غواصی ، ورزشی ماهیگیری سایر فعالیت های آبی عمده ترین جاذبه های گذران اوقات فراغت در کنار دریاست .
این بخش آن دسته از افرادی را که به دنبال آرامش هستند جذب می کنند توریسم دریای مدیترانه ، کارائیب اقیانوس آرام و هند مبتنی بر ترکیب از فعالیت های فوق است .
۲-۱۱-۱-۳-فلور و فون :
فون و فلور غیرعادی می تواند جاذبه مهمی به شمار آید . این خصیصه می تواند با زیبایی چشم انداز ترکیب شود . نمونه این پارک ها را می توان در شرق آفریقا و جنوب شرق آسیا و در جنگل های چوب قرمز کالیفرنیا دید .گاه توأم با این ویژگی ها امکان ترکیب آن با فعالیت های مانند تماشاگران پرندگان ؛ یا بتونیست ها ؛ جمع آوری گونه های گیاهان را دارند. شکار کنترل شده نیز را نیز می توان در نقاط مشخص بدان افزود .
حفاظت حیات حیوانات و گیاهان مهم ترین موضوع در این بخش است. گسترش کشاورزی و شهرها منجر به محدود شدن زیستگاههای حیوانات و گیاهان شده است . لزوم حفاظت از گونه های گیاهی و جانوری می تواند توأم با توریسم به صورت عقلایی ترکیب شود اتفاقی که در آفریقا یا جنوب شرق آسیا رُخ داده است .
باغ وحش ها : آکورایویم باغ های گیاه شناسی ؛ فلورهای ویژه یا پدیده خاص فون اگر خوب توسعه یافته و حفظ شود ؛ می تواند یکی از جاذبه های بین المللی محسوب گردد . مانند باغ وحش سان دیه گو San Diego ، پارک وحش کالیفرنیا باغ های گیاه شناسی لندن . این باغ ها می تواند گونه های در معرض خطر را نیز نجات بخشد ، یا در تحقیقات گیاهی و … مورد استفاده قرار گیرد ؛ مانند توسعه باغ وحش برای گسترش گونه های دv معرض انقراض .
۲-۱۱-۱-۴- پدیده های ویژه زیست محیطی :
پدیده های ویژه مانند کوههای مرتفع ؛ تشکیلات غیرمتداول زمین شناسی اشکال ملایم از فعالیت های آتشفشانی ؛ جاذبه های مهم برای توریسم عادی و توریست های تخصصی به شمار می آید . توأم با آن فعالیت هایی نیز همراه با این پدیده مانند ضخره نوردی ؛ غارنوردی و توسعه چشمه های آب معدنی پیش بینی شود . غارهای ماموت ها در آمریکا سالانه میلیون ها نفر بازدیدکننده دارد . کوهنوردی همیالایا منبع درآمد محسوب می شود .
۲-۱۱-۱-۵-پارک ها و نواحی حفاظت شده :
نواحی قابل توجه طبیعی و فلور یا فون آنها می تواند برای حالت های حفاظتی خاص طراحی می شود مانند : پارک های ناحیه ای نواحی حفاظت یا نگهداشت حیوانات و حتی آواره , پارک طراحی شده یا سایر نواحی حفاظتی می بایست همزمان با پیمایش جاذبه ها مورد ارزیابی از نظر توریستی نیز قرار گیرد ؛ ممکن است پارک حفاظتی طراحی شده باشد اما توجهی به مسایل توریستی آن نشده باشد . طراحی توریستی آن بر عهده برنامه ریزان توریستی است ؛ ضمن این که باید به تعریف مفاهیمی مانند پارک ملی در هر کشور هم توجه کرد . مانند مجوز بازدید مجوز ساخت و ساز و غیره .
ارزیابی پارک ها و توسعه خدمات به عنوان جاذبه های توریستی می بایست به ملاحظات توسعه پارک مبتنی بر حفاظت و اکولوژی تأکید کرد .
۲-۱۱-۱-۶-توریسم بهداشتی و سلامتی :
گاهی مرتبط با ویژگی های محیط طبیعی انواع مختلفی از توریسم وجود دارد . آب های معدنی گرم ، یک نمونه از مواردی است که از قرن ها قبل توسعه یافته است . ارزیابی آب های معدنی موجود برای تعیین قابلیت توسعه یکی از پتانسیل هایی است که بدان باید توجه کرد . نواحی رژیمی ؛ نواحی که مردم برای کاهش و زمان بدان جا مراجعه می کنند این جاذبه ها می توانند در هر جایی ؛ شرایط اقلیمی مناسب استقرار یابند .
۲-۱۱-۲- جاذبه های فرهنگی :