• افزایش تولید:

افزایش تولید بدین معناست که تغییرات مثبت کمی در تولید به طوری که ظرفیت های خالی تولید از بین رفته و همه عناصر با بالاترین کارآیی خود در پروسه تولید دخیل باشند.
فصل دوم
ادبیات پژوهش و پیشینه تحقیق
۲-۱- تاریخچه مرغداری جدید در ایران^[۷]
تا چند دهه پیش ، پرورش طیور در ایران بصورت کاملاً روستایی و اولیه صورت می گرفت، بدین ترتیب که هر خانواده روستایی، تعداد معدودی مرغ و خروس و سایر طیور اهلی از قبیل اردک و غاز و ندرتاً بوقلمون را برای مصرف خود، نگاهداری می نمود . اغلب منظور اصلی از نگاهداری این تعداد معدود طیور بومی نیز تهیه تخم مرغ مصرفی خانواده بوده و کمتر پرورش از نظر گوشت مرغ مورد توجه قرار می گرفت ، فقط نیمچه خروس های اضافی و یا مرغهای مسن و پیر را که از تخم رفته بودند ، به عنوان گوشت در جشن ها و عزاداریها به مصرف می رساندند .

در شهرها مصرف گوشت طیور بسیار پایین بوده و از مازاد تولید در روستاها تامین می گردید و از این گوشت ماکول فقط در خانه اغنیاء و متمکنین و آنهم بعنوان غذای مخصوص مهمانی ها یا بیماران ، استفاده می شد ، از این رو گوشت طیور نقش قابل توجهی در غذای روزمره مردم نداشت . بعلاوه از نظر پرورش اقتصادی و اصلاح نژاد و تشخیص مرغهای بومی نیز هیچگونه اقدامی صورت نمی گرفت ، حال آنکه در کشورهای دیگر ، از دهها سال پیش به پرورش طیور تجارتی و علمی پرداخته و قسمتی از مصرف پروتئین حیوانی آنها را تولیدات طیور تشکیل می داده است . به عنوان مثال از سال ۱۸۷۳ یعنی بیش از یک قرن قبل ، در آمریکا برای شناسایی و تولید نژادهای اصیل و تجارتی مرغ ، اتحادیه پرورش طیور آمریکا^[۸] تشکیل گردید و مقارن با آن ، نژادهای اقتصادی مانند پلیموت روک ، ویندوت وردایلندرد شکل گرفت .
سالنمای فعالیتهای مرغداری جدید در ایران را به قرار زیر می توان خلاصه نمود:
۱-اولین گام در مورد توسعه مرغداری و دامپروری جدید در سال ۱۳۰۹ با تاسیس بنگاه دامپروری کشور برداشته شد. هدف از تاسیس این بنگاه، ترویج دامپروری و مرغداری بصورت صحیح و تجارتی در کشور بوده است. به این منظور در ابتدا سه اصل مطالعاتی مورد توجه قرار گرفت.
الف-بررسی و تحقیق و تکثیر نژادهای بومی و طیور در ایران.
ب-بررسی و تحقیق و توسعه نژادهای اصیل دام و طیور خارجی در ایران.
ج-تولید دورگ گیری و اختلاط نژادهای اصیل خارجی و بومی با توجه به شرایط جغرافیایی و آب هوایی ایران جهت بالا بردن تولیدات دامی کشور.
۲-در سال ۱۳۱۴ – موسسه دامپروری حیدرآباد در کرج تشکیل گردید و در مورد دامهای بومی و اصیل خارجی فعالیت خود را آغاز کرد که بعداٌ نیز تعدادی موسسات مشابه در نقاط مختلف ایران مانند خراسان و فارس و مازندران تاسیس شد.
۳-در سال ۱۳۱۶- تعدادی دام اصیل از خارج با زحمات فراوان وارد ایران گردید و به موسسات دامپروری دولتی منتقل و نگاهداری گردید. در شروع کار، به علت عدم وجود متخصصین داخلی، از متخصصین خارجی بخصوص فرانسویها استفاده گردید، ولی به مرور بازگشت دانشجویان اعزامی کشور، از متخصصین ایرانی استفاده شد.
۴- در سال ۱۳۲۰- تعدادی تخم مرغ جوجه کشی از نژادهای اصیل اروپایی و آسیایی و همچنین تعداد معدودی جوجه یک روزه از کشور های خارج وارد ایران گردیدو همچنین تعدادی معدودی ماشین جوجه کشی دستی و نفتی مورد استفاده قرار گرفت و به موازات آن، مطالعاتی نیز در مورد نژادهای بومی مرغ در ایران، از جمله نژاد مرندی در حیدرآباد کرج بعمل آمد، ولی متاسفانه به علت نداشتن برنامه و عدم وجود متخصصین و کارشناسان لازم و عدم علاقه مردم، این فعالیت ها با موفقیت چندانی روبرو نگردید.
با شروع جنگ بین المللی دوم و اشغال ایران توسط نیروهای خارجی، فعالیتهای جزئی انجام شده متوقف گردید، به طوری که تا سال ۱۳۳۳ عملاً هیچگونه فعالیت چشمگیری در مورد طیور از سوی تشکیلات دولتی و خصوصی انجام نگرفت و مرغداری همچنان بطور سنتی در سطح روستاها و شهرها انجام می گرفت، بدون اینکه نقش مهمی در تغذیه مردم و اقتصاد روستایی داشته باشد.
۵-در سال ۱۳۳۳- سازمان دامپروری کشور به کمک اصل چهار ترومن و کمک های فنی آمریکا، تعداد ۶۰۰۰۰ جوجه از نژادهای اصیل خارجی مانند نیو همشایر، ردایلندرد و پلیموت روک وارد ایران نمود. این جوجه ها بعداً توسط وزارت کشاورزی در بین روستاییان اطراف شهرها پخش شد. مقارن با این عمل، در اثر بروز بیماری نیوکاسل که برای اولین بار در ایران ظاهر شده بود، تلفات سنگینی بین جوجه های مزبور و همچنین گله های بومی وارد آمد و این امر، لطمه شدیدی به مرغداری بومی ایران و همچنین استقبال کشاورزان از نژادهای اصیل خارجی وارد ساخت. ( متاسفانه از آن به بعد، بیماری نیوکاسل بطور وسیعی در ایران اشاعه یافت و سالیانه میلیاردها ریال ضرر و زیان به مرغداری ایران وارد شد).
۶-در سال ۱۳۳۴ – خوشبختانه  کارشناسان مؤسسه رازی موفق به ساختن واکسن مؤثر بر علیه نیوکاسل گردیدند، بطوریکه در سالهای بعد بیماری تا حد قابل توجهی مورد کنترل قرار گرفت و پس از یک توقف چند ساله در امر گسترش مرغداری جدید،در اثر وجود بازار مناسب و تقاضای کافی برای فرآورده های طیور و همچنین وجود تخصص های لازم در داخل کشور تشکیلات دولتی و خصوصی دوباره شروع به فعالیت در این زمینه نمودند.
۷-در سالهای ۱۳۳۹ و ۱۳۴۰ و ۱۳۴۱ – به ترتیب تعدا د ۱۳۲۷۷۲۶ و ۱۱۶۳۲۱ و ۱۸۳۷۱۸۰ عدد جوجه یکروزه که اغلب از نژاد تخمی بودند، توسط بخش خصوصی و دولتی وارد ایران شد، معهذا هنوز تولیدات طیور در شرایط تجارتی بسیار کم بود، به طوری که در سال ۱۳۳۹ نسبت تولید در مرغداریهای تجارنی اطراف شهرها به کل تولید تخم مرغ ۰۱/۱ درصد بوده است.
۸-در سال ۱۳۳۹- با تاسیس موسسه جوجه کشی نارمک متعلق به وزارت کشاورزی، صنعت مرغداری نوپای ایران با ماشینهای جوجه کشی بزرگ و همچنین تشکیلات تجارتی تولید جوجه یک روزه به مقیاس وسیع آشنا گردید، مؤسسه نارمک در تیرماه ۱۳۴۰ با ظرفیت ۲۲۹۶۱۶۰ تخم مرغ مورد بهره برداری قرار گرفت و در سال ۱۳۴۸ ظرفیت آن به ۱۱۸۳۱۰۴۰ تخم مرغ رسانده شد، این امر، موجب تشویق و راهنمایی بخش خصوصی گردید و به مرور، تشکیلات عظیم جوجه کشی و تولید جوجه یک روزه در اطراف شهرهای بزرگ بوجود آمد. تخم مرغ جوجه کشی مورد احتیاج ماشین های مزبور، ابتدا از خارج و از مزارع بزرگ خارجی، تامین می شد، بطوری که در سال ۱۳۴۰ بالغ بر ۱۴۱۰۵۰ و در سال ۱۳۴۱، ۴۶۰۴۷۰ تخم مرغ جوجه کشی از خارج وارد ایران گردید. این تخم مرغ ها به قیمت گزاف از کشورهایی مانند اسرائیل، آمریکا، دانمارک و حتی چین به ایران وارد می شد.
۹-از سال ۱۳۴۲ – وزارت کشاورزی و همچنین بخش خصوصی بجای ورود تخم مرغ جوجه کشی که اغلب مستلزم پرداخت مبالغ زیادی ارز و اشکالات دیگر بود، شروع به تهیه گله های مخصوص تهیه تخم مرغ جوجه کشی^[۹] و یا به اصلاح گله های مرغ مادر نمود. این گله ها که از نژادهای اصیل و خالص خارجی  خریداری و در ایران پرورش داده می شد و از آنها تخم مرغ جوجه کشی تهیه می گردید. با این طریق به طور قابل ملاحظه ای، مملکت از ورود جوجه های یک روزه و یا تخم مرغ جوجه کشی بی نیاز گردید و کمک فراوانی به گسترش پرورش طیور تجارتی در اطراف شهرهای بزرگ مانند تهران، اصفهان، مشهد و شیراز و غیره نمود. به موازات این فعالیتها، در زمینه های دیگر مانند تهیه کارخانجات مواد غذایی، دارو ها وسایل نگاهداری و غیره نیز پیشرفت چشمگیری حاصل شد.
۱۰-در سال ۱۳۴۶ – صنعت تولید غذای دام در ایران پا گرفت و کارخانه غذای طیور توسط وزارت کشاورزی در سعید آباد کرج تاسیس گردید و مقارن با آن، کارخانجات بزرگ نظیر پارس، پرویمی، دانه داران و غیره در رشته تولید صتعنی غذای دام و طیور به فعالیت پرداختند.
۱۱-در سالهای ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۴ – مجنمع های بزرگ مرغداری توسط بخش دولتی و خصوصی تاسیس و شروع به فعالیت و بهره برداری نمودند. از جمله در سال ۱۳۵۱ شرکت ماکیدان با ظرفیت تولید ۸ هزار تن تخم مرغ و ۲۴۰۰ تن گوشت مرغ و ۲۲۶۳۰۰۰ تن خوراک مرغ و در سال ۱۳۵۳ مجتمع عظیم سیمرغ برای تولید گوشت مرغ، تخم مرغ و غذای مرغ مجهز به تشکیلات مرغ مادر ، جوجه کشی و تولید جوجه یکروزه و تشکیلات کشتارگاه و سردخانه در تهران و اصفهان و کرمان و یزد و خراسان به صورت مجموعه ای زنجیره ای به فعالیت پرداخت، به طوری که بصورت یکی از مؤسسات منحصر بفرد در خاورمیانه در آمد. در سال ۱۳۵۴ مجتمع برکت در اطراف تهران با ظرفیت ۶۰۰ هزار مرغ مادر و ۶۲ دستگاه ماشین جوجه کشی و تولید ۵۰ میلیون جوجه در سال بوجود آمد. در همین سالها، مجتمع های مزبور هر یک دارای گله های مرغ مادر، کارخانجات جوجه کشی، مزارع پرورشی و بالاخره تاسیسات کشتارگاه و سردخانه و کادر فنی و علمی قوی و بصورت مجموعه ای خود کفا در صنعت مرغداری ایران به فعالیت پرداختند.
۱۲-در سال ۱۳۵۵- کشتارگاه و تشکیلات بسته بندی و ذخیره تخم مرغ پردیس کرج با ظرفیت تولید ۴۵ تن گوشت مرغ در روز و ذخیره ۶۰ تن تخم مرغ بوجود آمد و بدین ترتیب، قدم اساسی در مورد رفع نارسایی مارکتینگ تولیدات طیور برداشته شد.
۱۳-در سال ۱۳۵۶- برای اولین بار، اجداد تخمی توسط شرکت مرغک وارد ایران گردید و مورد بهره برداری قرار گرفت و بدین ترتیب قسمتی از گله های مرغ مادر تخمی در ایران تولید گردید و گامی دیگر در جهت خودکفایی برداشته شد.
۱۴-در سال ۱۳۵۸ – تعداد زیادی از نشکیلات بزرگ و مجتمع های مرغداری بخش خصوصی مصادره و در اختیار دولت یا بانک ها و نهادها قرار داده شد. بطوری که امروزه دولت و بانکها و نهادهایی مانند بنیاد مستضعفان و بنیاد شهید دارای تشکیلات عظیم مرغداری هستند و نقش مهمی را در تولیدات طیور در ایران دارا می باشند.
۱۵-در سال ۱۳۶۱ - تشکیلات تولید لاین های گوشتی توسط وزارت کشاورزی در بابل کنار مازندران شروع به فعالیت نمود. این طرح در سال ۱۳۷۰ به بهره برداری رسیده و باید مملکت را از نظر تولید گله های مرغ اجداد و مرغ مادر گوشتی خودکفا نماید.
۱۶-در سال ۱۳۶۲ – مجتمع پرورش مرغ اجداد گوشتی در موسسه زیاران وابسته به وزارت کشاورزی در نزدیک قزوین بوجود آمد و به صورت رضایت بخشی به فعالیت پرداخت و در سال ۱۳۷۰ تشکیلات دیگری به منظور پرورش مرغ اجدا د گوشتی در تبریز بوجود آمد و در سال ۱۳۷۱ به بخش خصوصی نیز اجازه فعالیت در زمینه پرورش اجداد گوشتی داده شد.
۲-۲- وضعیت صنعت دام و طیور کشور^[۱۰]
با توجه به فعل و انفعالات بازار جهانی، افزایش تقاضا به دلیل افزایش جمعیت، بروز پدیده خشکسالی در اکثر مناطق جهان، شیوع بیماری آنفلونزای فوق حاد پرندگان طی سه سال گذشته و کاهش تولیدات جهانی منابع غذایی، افزایش کم سابقه قیمت محصولات ، کالاها و نهاده های بخش کشاورزی، دو صنعت مهم و راهبردی دامپروری و پرور ش طیور کشور با چالش ها ، آسیب ها و تهدیدات جدی مواجه ساخته و به تبع آن تمامی دامداران و مرغداران به عنوان تولیدکنندگان این زیربخش مهم اقتصادی جامعه با کمبودهای فراوان مالی، پشتیبانی و تولیدی مواجه شده اند . این روند همچنین منجر به بروز آسیب های اقتصادی و اجتماعی در دو سوی محور تولیدکننده مصرف کننده و در نهایت افزایش قیمتها و نارضایتی عمومی در سطح جامعه شده است.
کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی و کار گروه امور دام این کمیسیون با درک این واقعیت و دریافت نگرانی های عمومی مردم عزیز میهن اسلا می و جمع بندی مجموعه نظرات تولیدکنندگان این دو صنعت و همچنین بررسی سیاست ها و اقدامات وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولی سیاستگذاری در تولید و همچنین متولی تنظیم بازار مواد پروتئینی (گوشت قرمز، گوشت مرغ و تخم مرغ) در سراسر کشور، اقدام به ورود به این موضوعا ت کرده و با برگزاری جلسات کارشناسی همه جانبه با حضور نمایندگان وزارت جهاد کشاورزی و مدیر عاملان کلیه اتحادیه های تولیدکنندگان و صنایع دام و طیور سراسر کشور و اتحادیه های مرکزی و اخذ دیدگاه های آنان، علل و عوامل بروز نابسامانی ها و چالش ها و نحوه برون رفت از این شرایط و ایجاد شرایط سالم و پایدار در عرصه تولید و بازار مصرف را جمع بندی کرده و خاطر نشان ساخته است که اگر واقع گرایی، تفکر اقتصادی، برنامه ریزی های بلندمدت و کلان نگر، قانون گرایی، تولیدکننده دولت » مشتری مداری و برقراری عدالت در سیاستگذار ی ها و اقدامات چرخه حاکم نشود، روند معیوب فعلی ، آشفتگی موجود در بازار تولید و مصرف را تداوم « مصرف کننده خواهد بخشید و اگر این موارد به صورت جدی در همه فرایند های طراحی شده عملی شود، به سرعت شاهد اصلاح ساختار و ایجاد عقلانیت و ثبات در عرصه تولید و مصرف خواهیم بود . آنچه در سطور آتی نگاشته شده است، نتایج این بررسی ها به صورت اجمال و همچنین ارائه راهکارهای تفاهم شده در جلسات کارشناسی است.
مرغداران در سال ۱۳۶۳ موظف بودند که در ازای دریافت هر قطعه جوجه یک روزه به قیمت ۴۶ ریال ۲/۵ کیلوگرم دان به قیمت هر کیلو ۴۵ ریال، در ۶ هفته و پس از کسر۸/۵ درصد تلفات، ۱/۱۵۰ کیلوگرم گوشت مرغ تحویل دولت بدهند. در سال ۱۳۷۵ سیاست آزادسازی گوشت مرغ و تخم مرغ به تصویب شورای اقتصاد رسید.
۲-۲-۱-وضعیت موجود
زیربخش دام و طیور حدود ۳۱ درصد از ارزش افزوده بخش کشاورزی و حدود ۴/۵ درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است . از سال ۱۳۳۳ برای اولین بار با واردات تعدادی جوجه و تخم مرغ از نژادهای اصلاح شده، شالوده فعالیت صنعت مرغداری به شیوه نوین در کشور بنیان گذاری شد . بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، توزیع گوشت مرغ تحت عنوان یارانه ای و با کالابرگ آغاز شد .
درحالی که در سال ۱۳۶۹ مصرف سرانه گوشت قرمز حدود دو برابر مصرف سرانه گوشت مرغ بود، شرایط به گونه ای پیش رفت که در سال ۱۳۷۹ این معادله عوض شد و مصرف گوشت مرغ بر گوشت قرمز پیشی گرفت. مهم ترین استان های تولیدکننده گوشت مرغ به ترتیب مازندران، خراسان، فارس، اصفهان، آذربایجان شرقی، مرکزی و ت ه ران هستند که حدود ۵۰ درصد تولید کشور را برعهده دارند.
تولید گوشت مرغ صنعتی در جهان نیز در سال ۲۰۰۷ به ۸۶ میلیون و ۱۷۰ هزار تن رسید ه است. جداول زیر، میزان تولید گوشت مرغ و همچنین میزان سرانه مصرف را در کشورهای منتخب نشان می دهد:
جدول ۱. سرانه مصرف گوشت مرغ در سال ۲۰۰۷ در کشورهای منتخب (کیلوگرم)

آمریکا
هنگگنگ
برزیل
نیوزیلند
ایران
روسیه
اتحادیه اروپا
چین
فیلیپین
مصر
اندونزی
هندوستان