عقیده به پرونده اعمال
بنابر عقیده مردم ایل کاکاوند دو ملک در شانه های انسان که اعمال نیک و بد را ثبت می کنند تا در فردای قیامت در میزان عدل الهی سنجیده شود و به گناهان کیفر و اعمال ثواب را پاداش بدهند.
ساختن خانه آخرت
هر شخصی می تواند با انجام واجبات و ترک محرمات که در راس آن غیبت است خانه آخرت را بنا کند و بر عهده بازماندگان است که با خیر و خیرات و اعمال نیک متوفی را مشمول رحمت حق کنند.
اعتقادات به نذورات ماه محرم
پوشیدن لباس سیاه، بستن علم، پختن حلیم در تاسوعا ، تقسیم شربت و چای و اطعام روز عاشورا رسم و رایج استد و عقیده بر این است که امام حسین و برادر رشیدش عباس اشخاص نیازمند را یاری خواهند کرد.
اعتقادات به پای سبک و سنگین
مردم ایل کاکاوند به ویژه بانوان بر عقیده اند که پای بعضی از آدم ها سبک است یعنی اگر موقع شروع کاری مانند نان پختن، مشکه زدن اولین کسی باشند که قدم بردارند مشکلی پیش نمی آید و کار سریع جمع و جور می شود. بر عکس کسانی که پایشان سنگین است و اولین فرد باشند در شروع کار حرکت کنند کار سنگین و کند پیش خواهد رفت و نتیجه دلخواه نیز گرفته نمی شود( شهبازی، عبدالله ، ۱۳۶۶: ۳۱۲).
نذورات
کاکاوندی ها بر آن هستند که سفره های نذری شان اگر با نام ائمه اطهار بالاخص حضرت ابوالفضل(ع) و حضرت رقیه خاتون و… همراه باشد قدرت شفابخشی و رفع گرفتاری بیشتر خواهد شد.
سفره های نذری
این سفره ها عبارتند از: سفره حضرت رقیه( در غروب پنج شنبه ها)، سفره حضرت ابوالفضل(یک بار در سال)، سفره حضرت علی اصغر( یک بار)، سفره بی بی سه شنبه( دو سه شنبه متوالی)، سفره حضرت زینب( روز های چهارشنبه)، سفره پنج تن آل عبا( در صورت نذر داشتن).
جام چهل کلید
چهل کلید جامی برنجی و کوچک که درون و بیرون آن نام ۱۴ معصوم و آیه های قرآن نوشته شده است و در گوشه جام چهل، ۴۰ قطعه کلید مانند فلزی قرار دارد که هریک با حلقه ای از سوراخی به جام آویزان بوده و برای دفع چشم زخم، باریختن آب روی نوزاد به کار می رفت. جام چهل کلید را روی سینه اش می گذاشتند(ماسه،هانری ، ۱۳۵۷: ۴۳).
جام چهل کلید با کلمات قرآنی، ادعیه و طلسم ها و در بعضی نقش صور فلکی کنده شده است. این جام در رابطه باورهای دینی و تاثیر گذاری بر وقایع و حوادث زندگی تهیه می شد و عموما در حمام ها مورد استفاده قرار گرفته است. با توجه به تحقیقات میدانی و کتابخانه ای در حوزه مردم شناسی از این جام تقریبا زنان و دختران ونیز برای نوزادان استفاده می کردند ازجمله: دفع آل زدگی نوزاد و زائو، چله بری نوزاد و زائو، گشاینده مشکلات، بخت گشایی دختران دم بخت، باروری نوعروس، رفع نازایی زنان و ….
استفاده از جام چهل کلید هنوز در بین مردمان این ایل که در حمام های عمومی، خصوصی( خانگی) به نیت دفع نازایی و بخت گشایی طرفدار دارد.
ازدواج
ازدواج رابطه قانونی، عرفی ،مذهبی است که زن و مرد را برای شرکت دائم یا موقت در زندگی به هم پیوند می دهد. ( طبیبی،حشمت الله، ۱۳۷۴: ۷۵) از این رو شیوه زندگی در جوامع ایجاب می کند هر مردی برای ادامه زندگی ، همسری بر گزیند و خانواده ای تشکیل دهد .بدین جهت برای ازدواج اهمیت فراوانی قائلند و این عقیده عمومیت دارد که پدر برای حفظ دودمان و روشن ماندن اجاق خانواده مکلف است برای جوانانی که به سن بلوغ می رسند زن اختیار کند، احتیاجات و لوازم مادی زوج جدید را فراهم سازد. اعتقاد بر این است که هر کس باید از خودش جانشینی داشته باشد تا علاوه بر حفظ نام، استمرار و بقای خانواده را نیز موجب شود به همین دلیل در جامعه ایران از گذشته بسیار دور تا زمان ما مردو زنی که عقیم باشند مورد نفرتند و به مردی که ازدواج نکرده و یا اولادی از خود بر جای نگذاشته ( اجاق کور) می شود. از نظر مذهبی نیز ازدواج در دین قدیم ایرانیان( مزدیستها) و چه در دین اسلام فرضیه دینی محسوب می شود و دوام و بقای اجتماع را منوط به آن می دانند. و آن را یک عمل شایان تحسین و یک عمل مقدس برای رستگاری روح دانسته اند،« در مزدگرد چهارم وندیدا در فقره ۴۷ می گوید: به درستی به تو می گویم ای سینتمان زرتشت من ( اهورا) برتری دهم مرد و زن برگزیده را به آن کسی که زن نگرفته، برتری می دهم مرد خانمان دار به آن کسی که بی خانمان است و برتری دهم کسی را که فرزند دارد به آن کسی که
بی فرزند است» ( پیر نیا، حسن، ۱۳۶۲: ۹۲).
در اسلام نیز در این باره تاکید شده، در قرآن است که « مردان و زنان و بی همسر، بندگان و کنیزان صالح خود را به نکاح( یکدیگر) در آورید و اگر فقیر باشند خدا به لطف خود آنان را بی نیاز خواهد فرمود که خدا گشایش دهنده و داناست»( نور، آیه ۳۲).
افزون بر این احادیثی چند از پیامبر اکرم نقل شده است که همگی حاکی از تشویق و ترغیب مسلمانان به ازدواج است. از جمله پیامبر(ص) نقل شده که فرمودند « نکاح سنت من است و هر کس از سنت من روی برگرداند از من نیست» .
درباره نقش اساسی ازدواج عقیده بر این است که دو خانواده یا طایفه را که هیچ گونه رابطه خوشی ندارند، به یکدیگر مربوط می سازد. در این میان وجود زن پیش از مرد اهمیت دارد. در واقع این زن است که پیوند میان دو خانواده یا دودمان و یا دو طایفه را برعهده دارد . به همین سبب گفته اند« زن پیوند اجتماع است که طایفه ها را در جامعه واحدی گرد هم می آورد.»
طریقه همسر گزینی
پس از جستجو در میان فامیل و دوستان توسط یکی از نزدیکان پسر در صورتی که دختر مورد پسند واقع شد به منزل آنها می رود و پس از جلب رضایت آنان چند زن دیگر از بستگان پسر به نام ( سر چه گرتن، sar che garthen) برای بررسی دقیق تر دختر از نظر شناختن وضعیت جسمانی مانند: سلامت چشم( دوربین و نزدیک بین)، اهول بودن، بوی دهان، زیبایی، گوش سنگینی، لکنت زبان و وضعیت رفتاری مورد توجه قرار می دهند. این وارسی ها توسط خانواده پسر به نحوی انجام می شود که خانواده دختر ناراحت نشوند. سپس با جلب نظر خانواده دختر ساعت خوبی را از روی تقویم نجم الممالک در نظر گرفته و عده ای از بستگان داماد آینده در حالی که تنقلات ، شیرینی جات و میوه ها از قبل تهیه شده به خانه پدر عروس فرستاده می شود. سپس به منزل پدر دختر رفته، در مجلسی که با حضور بستگان دختر برپا شده شرکت کرده این مراسم را خواستگاری( خوازمنی) گویند پس از صحبت کردن در همه امور یکی از ریش سفیدان را به اصطلاح « دم چرمک، dam charmak» یعنی (سخنور محترم) با گفتن صلوات بر محمد و آل محمد سخنانی به این نحو شروع می نمایند:
خواستگاری
آقایان این افرادی که خدمت شما رسیده اند از شما تقاضا دارند فلانی را به غلامی و نوکری و فرزندی خودتان قبول کنید و دخترتان را به او بدهید و یکی از بستگان نزدیک دختر، پدر ، برادر یا عموی دختر
می گوید: خدا مبارک کند، دختر قابلی ندارد. پس از تکرار چند بار صلوات بر محمد و آل محمد، با اشاره یکی از اطرافیان پسر چند نفر از جوانان و نوجوانان در مجلس به پا خاسته و مراسم « دس ماچ کردن» یعنی بوسه بر دست شروع و به ردیف دست اطرافیان دختر را می بوسند. آنا نیز صورت جوانان را می بوسند، از این ساعت به بعد کسی از خانواده عروس حق به هم زدن این وصلت را نخواهد داشت. زیرا مردم عقیده دارند اگر این معامله از طرف خانواده دختر به هم بخورد باید دست کسانی که بوسه بر آن زده شده ، قطع شود.
پس از صرف شیرینی و میوه ختم جلسه « هاموشو» ( یعنی آمد و رفت) از طرف بستگان پسر به خانه دختر برای رتق و فتق امور آغاز می گردد و پس از مراسم مهمانی او از طرف خانواده دختر با دادن شام و مهمانی به داماد و فامیل او و سپس مهمانی متقابل از طرف خانواده پسر از فامیل دختر به عمل می آید .در این زمان بردن « دس آویز ، Des aviz»( هدیه ) از قبیل عسل، روغن، گوشت شکار به وسیله داماد برای خانواده دختر آغاز می گردد. در یک شب در مجلسی که با حضور طرفین در خانه پدر دختر برپا می شود. این مراسم « خرج برین، kharj borin» ( تعیین شیربها)، مهریه و شروط به عمل می آید. علاوه بر شیر بها چند عدد قند، چای، روغن، قاطر، تفنگ به عنوان سر شیرینی تعیین سپس چند خلعت برای بستگان دختر، برادر، پدر و عمو تعیین می گردد.
دیاری( نامزدی)
مادر پسر به اتفاق دختران و بستگان خود مراسم نشان ( دیاری، Diyari) را تعیین می کنند. یک شال کشمیری، انگشتری طلا و مقداری لباس و شیرینی ، مقداری پول که به نام « نامرختانه، Namarakhtana» ( رخت آن) است ، به منزل عروس برده و او را رسما نشان می کنند . در این مدت اگر داماد در خانه عروس آب بخواهد مممکن است نامزد داماد برای او جامی پر از آب برای شوهر آینده خود ببرد، پس از نوشیدن آب مقداری پول یا سکه در جام خالی آب می اندازند که این وجه را « نام کاسانه، Nam kasana» می گویند، می اندازند. این مراسم به این علت صورت می گرفت که در گذشته داماد و عروس حق بیرون رفتن و گشت و گذار به جهت برآوردن مایحتاج دختر را نداشتند و داماد به این صورت جبران می کرد.
در یکی از روزهای مبارک( اعیاد و جشن ها) مراسم نامزدی به عمل می آید . عده ای از زنان و مردان وابستگان داماد در خانه عروس آینده گرد هم آمده ، این در حالی است که وسایل پذیرایی کلا از خانه پسر به خانه دختر آورده می شود و با رقص و پایگوبی و شادمانی مراسم ( دزی را نی) را پایان می دهند.
پس از این مراسم « حمام خنیه و نان ، Hamam khaniya va nan» (حنابندان) به عمل می آید. دست و پای عروس به وسیله زنان و اقوام پسر حنا بسته و پس از مراسم حنا، حمام و عقد و ازدواج در حالیکه عروس را به لباس رنگارنگ
(پیراهن بلند) سیر و نیم سیر و رنگ های الوان یعنی هر ۳۰ سانت از پیراهن به طور عمودی از پارچه الوان حریر دوخته شده و روسری سربند از کت و گلدوزی ابریشمی و جلیقه (سخمه، sakhma) یل (کت) خفتان و کلنجه که هر یک از جنس مخمل قرمز یا سبز یا بنفش یا ماهوت که لبه آنها اریب و با پول های سوراخ شده
(وسایل تزئینی) ملبس نموده و در اطراف سربند عروس لا سری و چو قیری طلا و یا نقره با نگین فیروزه یاقوت با مهره های الوان نخ کرده آویزان کرده، گردبند هایی از طلا یا نقره « هرت مانی، Hert mani»، مهره های شیشیه الوان نخ کرده و مهره های عقیق رنگی به نام مهره دوستی (برای دوستی شوهر) به گردن آویخته، النگو دست عروس بیشتر از نقره و یا مهره های درشت رنگارنگ یا النگوی نقره که به آنها« گوه، Goua» می گفتند در پای عروس ها «پاون، paven» که از مهره های ریز رنگی نخ کرده دو ردیفی یا سه ردیفی درست شده به پای آنها می بستند. در پای عروس « پاهله، pahelah» (پا بند) که به وسیله زرگران محلی از نقره های دانه دانه و مدور درست می شد آن را نخ کرده و به پای او می بستند. چندین کیسه کوچک از جنس ابریشم دوخته شده و آنها را پر از گل محمدی و میخک کرده و به سینه عروس آویزان می کنند. پس از آماده شدن عروس، پدر داماد و بستگان او برای آوردن عروس به خانه آنها مراجعه می کنند.
عکس شماره ۲۲: مراسم نامزدی – آرشیو عکس – ایل کاکاوند – قزوین. ۱۳۹۲
عکاس: (کاکاوند)
مراسم عروسی
مراسم کمر بستن عروس که به وسیله شال یا پارچه آنرا پدر داماد یا یکی از کهنسالان به کمر عروس
می بندند در میان شال مقداری نتمک یا نان قرار می دهند بدین منظور که دختر خانه پدری خود و زحمات پدر و مادرش را فراموش نکند. در این موقع مادر عروس با گفتن دین این دختر در گردن او، مسئولیت نگهداری و حفاظت از دختر را به عهده پدر داماد قرار می دهد. او(والدین پسر) نیز با گفتن حرف هایی مثل: از او مثل دخترم نگهداری می کنیم به مادر اطمینان می دهد. عروس را در حالی که جهاز آن به دوش چند قاطرحمل می شود و گاو و گوسفندان، قاطر و یا مادیانی که به عنوان باوانی(حق الزحمه دختر در خانه پدر) به او داده شده همراه اوست سوار بر مادیان شده و پسر بچه در جلو راکب است. در این زمان پسر بچه را در جلوی عروس و سوار بر مادیان قرار می دهند. چرا که معتقدند چون پسر بچه همراه اوست. عروس در اولین زایمان پسر به دنیا خواهد آورد. زنی کامل و زنی میان سال از خانه عروس همراه دختر اوست و یکی نیز آینه در مقابل عروس گرفته تا داماد عروس را همراهی کند، اطراف عروس به وسیله زنان و مردان خانواده داماد احاطه شده، در حالیکه دوستان ، اقوام داماد به اسب سواری، چوگان بازی، جریت روانکی(بازی که مردان سوار بر اسب به وسیله چوب دستی به هم می زدند) مشغولند و با انداختن تیرهای هوایی ابراز شادمانی می کردند، صدای ساز و دهل و رقص پایکوبی دستجات مختلف زنان و مردان هلهله زنان آواز محلی « ح ی او م ی خوش او م ی- و سرد سر ون او م ی- و پا پاون آوی» به گوش می رسد.
پارچه ای از دم در خانه تا در حجله انداخته و گوسفندی برای نذر دم در حجله آماده ذبح کردن
می نمایند. در این حالت عروس با ساز و آواز داخل منزل شده، داماد با گفتن « بسم الله الرحمن الرحیم» عروس را بغل کرده از بالای اسب بزیر آورده همانطور بغل کرده به حجله می برد، گوسفند در این وقت ذبح می شود. چندین کاسه پر از پول خورد و نقل نبات روی سر عروس می ریزند، سپس داماد پارچه روی صورت عروس را بالا می برد و مقداری پول به عنوان« ری شرمانه» به او می دهد.
شب اول یا دوم عروسی ، داماد به منزل پدر عروس رفته، دست او را می بوسد، اعلام وصلت رسمی می نماید و مبلغی وجه یا هدیه به او داده می شود. پس از یک هفته مادر عروس چلوکباب مفصل که آن را آش و خورشت می گویند در منزل تهیه و دیگ ها را به وسیله چند الاغ آش گوشت را به خانه داماد آورده، این غذا را بین فامیل داماد تقسیم می کند پس از صرف نهار، عروس را برای اقوام عروس به خانه پدر می برد . پس از یک روز توقف داماد یا مادر او را برای بردن عروس به خانه آنها مراجعه و پس از پذیرایی و دادن هدیه به داماد یا مادر داماد عروس همراه او به خانه خود بر می گردد.
آنچه گفته شد صورتی از عروسی در بین کاکاوندها مربوط به سال های گذشته است ولی اکنون مردم این ایل بیشتر مانند سایر شهرها و مراسمات آنها پس از خواستگاری خرید طلا، خرید لباس، عکس ، فیلم و با صرف مبالغ بسیار زیاد جهت شیربها و مهریه و غیره مراسم عروسی را طی می کنند.
عکس شماره ۲۳: مراسم عروسی – آرشیو عکس - ایل کاکاوند – قزوین -۱۳۹۲
عکاس : ( کاکاوند)
مراسم ترحیم در کاکاوند
بسیاری از آداب و رسوم سنتی مردم کاکاوند متاثر از رسوم کردستان و لرستان است که ریشه در هزاران سال تاریخ ایران باستان دارد. هر چند قدمت این مراسم به طور دقیق مشخص نیست ولی می توان گفت که برخی از آنها (کندن موی سر، خراشیدن صورت با ناخن، گل آلود کردن سر و لباس و سیاه پوشیدن) یادگار دوران مادها و هخامنشیان است.
دانشمندان باستان شناس شوروی سابق مانند: یعقوب افسکی در تاجیکستان شمالی از بقایای «ارگ پنجگنت» یک نقاشی دیواری کشف کرد که قسمتی از حماسه سوگ سیاوش را مجسم می کند. در آن صحنه سوگواران گریان جسد سیاوش را احاطه کرده اند و به سر و سینه خود می زنند ( فرامکین،گوگوار، ۱۳۷۲: ۱۲۴).
در ایل کاکاوند، زنان لفظ « پرس» و مردان« فاتحه خوانی» را برای مراسم ترحیم به کار می برند. از چندین سال پیش رسم شده است که صاحبان عزا لباس سیاه می پوشند و سر و شانه های خود را گل آلود می کنند. زنان صورت خود را می خراشند که این میراث ایران باستان است. زمانی ه مادر و خواهران اسفندیار از مرگ او آگاه شدند گریان ، پیراهن خود را پاره کردند و پای برهنه به دنبال تابوت می دویدند. فردوسی می گوید:
برهنه سر و پای بر گرد خاک به ش بر ، همه جامه ها کرده چاک
به پیش پدر بر، بخستند روی ز درد برادر بکندند موی
وقتی که یکی از معتمدین، که سرشناس بود و در خیر و شر و در شادی و غم مردم شرکت می کرد، از دنیا می رفت، مردم محل جمع می شدند و با احترام زیاد جسد او را شست شوی و کفن و دفن می کردند. همزمان با این اقدامات یکی از کاسب ها مردم اطراف را برای شرکت در فاتحه خوانی دعوت می کرد و نامه هایی به نزدیک ترین فامیل یا دوست متوفی در روستاهای اطراف می نوشت تا آنها نیز در مجلس ختم ( فاتحه خوانی) شرکت کنند و آنها نیز به ابتکار خود عده ای را دعوت می کردند.
ورود غریبه ها و استقبالی که از آنان به عمل می آمد تماشایی و به یادماندنی بود. حدود ۱۵ نفر به سپرستی یک فرد با تجربه انتخاب و برای استقبال آماده می شدند. به محض رسیدن غریبه ها به ۱۰۰ متری محل، به استقبال آنها می رفتند و موقعی که به هم می رسیدند به صاحبان عزا تسلیت می گفتند و با گریه و زاری به منزلی که برایشان پیش بینی شده بود هدایت می شدند. نوحه سرایی زنان فرق داشت. زن های عزادار به استقبال تازه واردان- اهالی دیگرو غریبه ها می رفتند. بطور متناوب سر و بدن خود را به چپ و راست خم کرده، موی خود را می کنند و صورت می خراشیدند و تکرار می کردند ” وای ” و به یاد حسین (ع )شیون می کردند و تازه واردین هم با همان حالات، کلمات و حرکات ، غیر از کندن سر و خراشیدن صورت پاسخ می دادند تا به منزل برسند. در اتاق زنان بزرگ فامیل در کنار بانوی صاحب عزا« مور» یعنی با سوز و گداز نوحه سرایی می کردند و پس از چند لحظه چایی می نوشیدند و سیگار می کشیدند. در مجلس مردان هم چپق، سیگار و گاهی تریاک می کشیدند و درباره شخصیت متوفی صحبت می کردند. پس از صرف چای، قرائت فاتحه و صحبت راجع به متوفی و پس از اینکه آخوند مدعو، روضه مختصر می خواند و ناهار می خوردند، مجلس را ترک می نمودند( همان: ۱۲۵).
کفن و دفن
.
.
.
۲-۴) شبکه های عصبی با چندین لایه و چندین نرون
[۱۰۹]: وزن ارتباطی بین لایهی ورودی و لایه پنهان اول
[۱۱۰]: وزن ارتباطی بین لایهی پنهان اول و دوم
۲-۱۳-۶) الگوریتم پسانتشار خطا[۱۱۱]
شبکه پسانتشار، که به اختصار آن را با BP نمایش میدهیم، یک شبکه چند لایه با تابع انتقال غیرخطی و قاعده یادگیری Widrow-Hoff میباشد. از بردار ورودی و هدف در راستای آموزش این نوع شبکه، برای تقریب زدن یک تابع، یافتن رابطه بین ورودی و خروجی و دستهبندی ورودی ها استفاده میگردد.
یک شبکه پسانتشار با دارا بودن بایاس، یک لایه sigmoid و یک لایهی خروجی در تخمین توابع خطی بسیار توانمند میباشد.
BPاستاندارد یک الگوریتم کاهش شیب[۱۱۲] است که در آن وزنهای شبکه در جهت خلاف شیب تابع کارآیی[۱۱۳] حرکت می کنند. لغت پسانتشار به رفتار شبکه در محاسبهی شیب در شبکه های غیرخطی چند لایه اشاره دارد. الگوریتمهای مختلفی وجود دارند که بر مبنای این الگوریتم استاندارد عمل می کنند.
از جمله این الگوریتمها می توان به الگوریتمهای گرادیان توأم[۱۱۴]، روشهای شبه نیوتن[۱۱۵] و الگوریتم L-M اشاره نمود. نرخ یادگیری[۱۱۶] در الگوریتم پسانتشار خطا اهمیت بالایی را داراست، زیرا نرخ یادگیری میزان تغییر در وزنها را مشخص می کند. افزایش نرخ یادگیری منجر به افزایش هر گام اصلاحی و در نتیجه بیثباتی آموزش و کاهش آن منجر به افزایش زمان برای همگرایی میگردد.
۲-۱۳-۷) معماری شبکه های پسانتشار
یکی از مرسومترین معماریهای شبکه های BP، شبکه های چند لایه پیشخور میباشند[۱۱۷] که به منظور تخمین مدل، طبقه بندی و مدلسازی به طور گسترده مورد استفاده قرار میگیرد.[۴۶]
شبکه های پیشخور اغلب دارای یک یا چند لایهی پنهان از نرونهای sigmoid بوده و در لایهی خروجی خود از تابع فعال سازی خطی[۱۱۸] استفاده می کنند.
شبکه پیشخور (ff) را میتوان به صورت بیان نمود به طوری که I میزان نرونها در لایهی ورودی و H میزان نرونها در لایهی پنهان و O میزان نرونها در لایهی خروجی را نشان میدهد. شکل زیر یک شبکه پیشخور را به نمایش میکشد.
لایه خروجی
ورودی
P
لایه پنهان
شکل ۲-۵) شبکه عصبی پیشخور با تابع فعال سازی تانژانت هیپربولیک
۲-۱۳-۸) طراحی شبکهی عصبی [۴۵]
شبکه عصبی پیشخور یکی از متداول ترین شبکه ها در پیش بینی سریهای زمانی است، که برای طراحی آن معمولاً مراحل زیر طی میگردد:
انتخاب متغیر:
درک روشن از مسائل، سرآغاز طراحی شبکه عصبی است و دانستن این امر، که کدام متغیر ورودی در بازار، میبایست مورد پیش بینی قرار بگیرد بسیار حائز میباشد. در عمل انتخاب متغیرهای ورودی کار سادهای نیست و محققین مالی میبایست برای انتخاب متغیرهای ورودی، از میان متغیرهای بنیادی[۱۱۹] و تکنیکی[۱۲۰] از یک یا چند بازار تصمیم گیری نمایند.
متغیر تکنیکی دربرگیرنده وقفههای زمانی متغیر وابسته و یا شاخص های محاسبه از این وقفهها است و متغیرهای بنیادی، عوامل اقتصادی تاثیرگذار بر متغیر وابسته را شامل میشوند.
گذران اوقات فراغت در داخل منزل(نمونه) | کد باز | موارد اعلام شده |
آهنگ گوش میکنم بازی میکنم کتاب میخوانم.حیوان دارم و با آنها مشغولم،سگ دارم(مورد شماره ۱۰، ۳۰ ساله، مدرس) | فردی | وبگردی، گوش دادن به موسیقی، مطالعه، فیلم دیدن، بازی با تبلت، فعالیتها در شبکههای اجتماعی مجازی، رسیدگی به حیوانات خانگی، نقاشی، رنگ آمیزی، قالی بافی، نویسندگی، گلدوزی، بافتنی، کار روی شیشه، آرایشگری و خیاطی، رسیدگی به درسهای بچهها، خوابیدن، قرآن خواندن، زبان خواندن. |
با دوستان،آشنایان و فامیلها رفت و آمد میکنم(مورد شماره ۱۴، ۴۳ ساله خانهدار). | خانوادگی | میهمانی رفتن و سر زدن به خانواده، آشپزی کردن گروهی، بازی با بچهها. |
بیشتر با دوستان جمع می شویم توی خانه حالا صندوقی سفره ای یا همینجوری دور همی، می گذرانم(مورد شماره۴۵، ۳۲ ساله کارمند) | با دوستان | مهمانی دوستانه. |
جدول شماره ۲۱٫ گذران اوقات فراغت برونخانگی
گذران اوقات فراغت در بیرون از منزل(نمونه) | کد باز | موارد اعلام شده |
مقداری هم جای ورزشی و فرهنگسرا می روم کمتر پاساژ می روم بیشتر جاهای فرهنگی که چیزی یاد بگیرم یا پیاده روی در پارک و استفاده از وسایل ورزشی(مورد شماره ۳۳؛ ۴۰ ساله، خانهدار) | فردی | پیادهروی، کوه رفتن، پیادهروی کردن، سینما رفتن، رفتن به باشگاه ورزشی، استخر رفتن، عکاسی کردن، پاساژ گردی، کلاس، حوزه و خبرنگاری، کلاس خیاطی، کلاس قرآن، مسافرت، نقد فیلم، رفتن به کافه، رستوران می روم. |
اوقات فراغت زیاد دارم و با همسرم خوش میگذرونیم. میرویم پارک، خرید، ورزش میکنیم، فیروزکوه(در آنجا این خانواده ویلا دارند)(مورد شماره ۱: ۳۵ ساله، پزشک) | خانوادگی | پارک رفتن با خانواده و بچهها، سینما رفتن با خانواده، مسافرت، ورزش، رفتن به خرید، پیاده روی با اعضای خانواده، پاساژ گردی، با هم رستوران می رویم. |
با دوستانم بیرون می روم به پارک،کوه بیشتر به کوه می روم البته به نگارخانه و نمایشگاه هم میرویم(مورد شماره ۱۳، ۲۳ ساله دانشجوی گرافیک). | با دوستان | کوه رفتن، رفتن به نگارخانه ها و نمایشگاهها، سینما، رفتن به کافه ها، پاساژ گردی، خرید رفتن، رفتن به رستوران. |
البته مسئله دیگری که مهم است در اینجا ذکر شود این است که زنان برای سپری کردن اوقات فراغت اکثرا در معیت خانواده و دوستان و یا همکاران خود به بیرون از منزل میروند و بخشی از آن ممکن است به ماهیت گذران اوقات فراغت مربوط باشد که در قالب گروهی احتمالاً مفرح تر است و یا اصلاً ماهیت جمعی دارد ولی بخشی نیز به خاطر کاهش احتمال قربانیشدن است. البته ارتباطی نیز بین سبکزندگی افراد و انتخاب نحوۀ گذران اوقات فراغت در نمونههای تحقیق مشاهده شدهاست. بهطوری که زنانی که سبکزندگی محافظهکارانه دارند بیشتر از نحوۀ گذران اوقات فراغت جمعی استقبال میکنند که میتواند این جمعی بودنشان درون یا بیرون خانه باشد و اگر لازم باشد اواقات فراغت خود را فردی بگذرانند بیشتر نوع فردی آن را میپسندند. در حالی که کسانی که اوقات فراغت خود را به صورت فردی و بیرون از منزل سپری میکنند بیشتر از بین کسانی بودند که سبکزندگی جسورانهای را انتخاب کرده بودند.
به طور مثال خانم ۴۳ ساله، کارمند چادری بیان میکند: کتاب را خیلی دوست دارم و میخوانم ترجیح می دهم موسیقی گوش کنم فیلم ببینم معمولاً ترجیح میدهم که درحدی که با کسی صبحها بروم پیاده روی تنهایی پارک خلوت است میترسم، درون خانه سپری کردن بهتر از ریسک کردن است(مورد شماره۳۰).
یا خانم ۲۸ ساله هنرمند مانتویی بدون آرایش میگوید: معمولاً با دوستانم یا در کافه صحبت میکنیم وکتاب میخوانیم و تصمیم میگیریم نقدش کنیم و فیلم می بینم یا گاهی تنهایی کوه میروم(مورد شماره ۳۸).
۰۰/۰
منزلت شغلی
تحلیل واریانس یک طرفه
۰/۹۳
۴۵/۰
تحصیلات
تحلیل واریانس یک طرفه
۱/۶۲
۲/۰
سن
پیرسون
۰/۰۷
۲۹/۰
درآمد
پیرسون
۰/۰۸
۰/۷۹
با توجه به جدول فوق ،فقط بین ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده و منطقه سکونت ارتباط معنادار وجود دارد.بر اساس سطح معنی داری (sig=0/00)آزمون تحلیل واریانس فرضیه صفر مبنی بر برابری میانگین ناهنجاری ترافیکی سه منطقه رد می شود.یعنی میانگین ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده در میان سه منطقه پایین ،متوسط و بالا با هم برابر نیستند.
با توجه به اینکه ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده در دو سطح اسمی و فاصله ای سنجیده شده است ،برای آزمون فرضیات و بررسی ارتباط متغیر وابسته با متغیرهای مستقل (جمع گرایی،خویشتن داری،رضایت از امکانات و تجهیزات ترافیکی ، دینداری ، کنترل اجتماعی،محرومیت اجتماعی،پایگاه اجتماعی-اقتصادی ، همنوایی، اعتماد اجتماعی) از دو روش رگرسیون لجستیک و رگرسیون خطی استفاده شد.ابتدا با روش رگرسیون لجستیک ارتباط ناهنجاری ترافیکی عابرین پیاده که در سطح سنجش اسمی(بهنجار و نابهنجار) بود و متغیرهای مستقل (جمع گرایی،خویشتن داری،رضایت از امکانات و تجهیزات ترافیکی ، دینداری ، کنترل اجتماعی،محرومیت اجتماعی،پایگاه اجتماعی-اقتصادی ، همنوایی، اعتماد اجتماعی)مورد بررسی قرار گرفت و سپس ارتباط معنادار متغیرهای مستقل و وابسته نسبی با رگرسیون خطی سنجیده شد.
۵-۸-تحلیل رگرسیون لجستیک عوامل موثر بر رفتار ناهنجار ترافیکی عابرین پیاده
رگرسیون لجستیک دو وجهی زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که متغیر وابسته در سطح اسمی دو وجهی (دو شقی) و متغیر یا متغیرهای مستقل کیفی یا کمّی می باشند و بنا داریم وجود یا عدم یک صفت را بر اساس مجموعه ای از متغیرهای مستقل پیش بینی کنیم.
جدول۵-۱۷- معناداری مدل رگرسیون لجستیک برای آزمون فرضیات
ضریب تعیین پزودو
(Snell R Square & Cox)
ضریب تعیین نیجل کرک
(Nagelkerke R Square)
سطح معناداری مدل
۰/۲۳
۰/۳۰
۰/۰۰۰
نتایج جدول فوق حاکی از این است که مدل رگرسیون لجستیک مورد استفاده در تحقیق معنادار و نتایج آن قابل تعمیم به جامعه آماری است. با اینحال مدل مزبور بین ۲۳ (ضریب تعیین پزودو) تا ۳۰(ضریب تعیین نیجل کرک) درصد از تغییرات متغیر وابسته را پیش بینی می کند که مناسب است.
جدول۵-۱۸- تحلیل رگرسیون لجستیک عوامل موثربر رفتار ناهجار ترفیکی عابرین پیاده(متغیر دوگانه)
- سیستم مترو
معمولا این سیستم ها در محل هایی که سیستم راه آهن سبک نمی تواند عملکرد مطلوبی ارائه دهد، احداث می گردد. مسیرهای مورد استفاده این سیستم کاملا اختصاصی بودن و از ترافیک وسایل نقلیه دیگر جداسازی می شود.قطارهای این سیستم معمولا از چهار تا ده وسیله نقلیه تشکیل یافته اند.
سیستم های مترو در اکثر موارد برای کریدورهای دارای تقاضاهای زیاد سفر و خصوصا در مناطق درون شهری برای ارتباط مراکز پرجمعیت به مراکز تجاری شهر طراحی و احداث می شوند.
سیستم راه آهن سبک در شکل ایده آل خود، یعنی درحالتی که دارای مسیرهای اختصاصی می باشد، به سیستم پیش از مترو معروف است و وقتی که تقاضای مسافرین به مقدار چشمگیری افزایش یابد، به سیستم مترو تبدیل می شود.
- سیستم راه آهن حومه
این سیستم عموما برای سفرهای طولانی تر از سفرهای سیستم مترو طراحی می گردد و فواصل ایستگاه های آن نیز بیشتر از فواصل ایستگاه های متر است. مسیرهای این سیستم معمولا جداسازی و تفکیک می شود ولی می توانند دارای تقاطع های همسطح هم باشند. سرویس های راه آهن حومه در برخی از مناطق از ریلهای سرویسهای دیگر راه آهن نیز استفاده نموده و یا آنها را قطع می نمایند. سیستم های راه آهن سبک، مترو و راه آهن حومه به طور سنتی دارای قطارها و وسایل نقلیه ای می باشند که دارای چرخ های آهنی بوده و به وسیله ریلهای آهنی بوده هدایت می شوند.در گذشته سیستم راه آهن حومه از نیروی دیزلی اتسفاده می کرد ولی امروزه این سیستم هم دارای نیروی محرکه برقی می باشد و قطارهای آن به صورت دستی یا اتوماتیک هدایت شده و به وسیله سیستمهای سیگنالی مراقبت می شوند.
با وجود همه موارد فوق، عامل اساسی در ارزیابی و تصمیم گیری در مورد احداث اینگونه سیستمها شرایط اقتصادی و مالی مربوط به هریک از آنهاست، نوع سیستم و تکنولوژی مربوط به آنها تاثیر کمی براین ارزیابی و تصمیم گیری خواهد داشت.
۲-۴-۳- برنامه ریزی حمل ونقل عمومی:
برنامه ریزی حمل و نقل عمومی، زیر مجموعه ای یکپارچه از کل برنامه ریزی حمل ونقل درون شهری است. مسرها وترمینال های حمل ونقل عمومی باید یک ساختار یکپارجه جهت انجام رفت و آمد های روز افزون در منطقه مورد نظر را تشکیل دهند. اهداف این برنامه ریزی ممکن است از بهبود خدمات فعلی تا ارائه یک طرح جامع از یک سیستم توسعه یافته جدید را شامل گردد.
برنامه ریزی بلند مدت دارای هدف پیش بینی و یا تاثیرگذاری برتحولات آینده در محدوده زمان مورد نظر و تهیه ملزومات مورد نیاز برای برآورد تقاضای خدمات حمل ونقل عمومی می باشد.این نوع برنامه ریزی همچنین سعی دارد نیازهای سرمایه ای مورد نیاز، بخصوص برای طرح هایی که نیازمند زمان بیشتری برای برنامه ریزی، طراحی، تامین مالی، و تجهیز می باشند را تخمین زده و برآورد نماید.پروژه های مشتمل برطرح های بلند مدت اغلب نیازمند مقادیر زیادی زمین و دوره های ساخت طولانی می باشند.
برنامه ریزی کوتاه مدت، معمولا به منظور انجام برنامه های سریع الاقدام ویا برنامه های ارتقاء دهنده تکمیلی به کار گرفته می شود.البته هر دوی این برنامه می توانند در طی یک پریود زمانی پنج ساله طرح و اجرا شوند.اهداف طرح های کوتاه مدت، حل مسایل مستقل و مجزایی که می توانند از طریق ارتقاء و توسعه دادن های کوچک و جزیی همراه با سرمایه گذاریهای متوسط حل شوند، می باشد.دامنه و طیف پروژه های برنامه ریزی کوتاه مدت از اندازه گیری معیارهای مربوط به حل مقدماتی مسایل تا برنامه ریزیهای مربوط به ارتقاء و توسعه برای ایمنی و آسایش مسافرین، متغیر است.
اگر چه برنامه ریزیهای حمل ونقل عمومی به دو دسته بلند مدت و کوتاه مدت تقسیم می شوند ولی در حقیقت هر دو نوع این برنامه ریزیها کاملا به یکدیگر وابسته هستند ونهایتا طرحهای کوتاه مدت، اجزاء طرح های بلند مدت خواهد بود.ازاین رو، این دو مجموعه از پیشرفت طرح ها باید با نزدیکی و هماهنگی زیادی نسبت به هم به کار گرفته می شوند و به صورت مشترک و توام بسط وتوسعه یابند. همچنین باید توجه داشت که هرچند برخی از فعالیت های برنامه ریزی به آسانی تحت عنوان کوتاه مدت یابلند مدت طبقه بندی می شوند. ولی بسیاری از انواع این توسعه ها و پیشرفت ها می توانند در یک یا هردو گروه مذکور قرار گرفته و دسته بندی شوند.
■ مراحل کلی برای انجام برنامه ریزی حمل ونقل عمومی:
به طور خلاصه، فرآیندهای عمومی زیرممکن است برای مطالعات مربوط به برنامه ریزی حمل ونقل عمومی به کار گرفته شوند.این پنج مرحله که معمولا در سرلوحه هر برنامه ریزی حمل ونقل وجوددارند، عبارتنداز :
◄ تعیین و تعریف مقاصد و اهداف
تاکید زیادی برروی تعیین مقاصد واهداف حمل ونقل که به میزان کافی نمایانگر تعداد جمعیت جامعه باشد، وجوددارد.تنها با استفاده وتکیه براین اهداف و مقاصد انعکاس یافته از جمعیت، طرح های حمل ونقل عمومی می تواند دارای کاربرد موفقیت آمیز در برآورده کردن نیازهای جامعه باشند.
◄ تعیین پتانسیل موجود برای حمل و نقل عمومی
بدین منظور باید با استفاده بانکهای اطلاعاتی موجود درزمینه حمل ونقل عمومی، پتانسیلهای مربوط به حالت های بالقوه و بالفعل تعیین گردند.همچنین می توان از روش های موجود برای تجزیه و تحلیل شاخصهای جمعیت، برآورد تسهیلات حمل ونقل عمومی موجود و تعیین الگوی سفرهای موجود نیز استفاده نمود. بیشترین مطلوبیت در حالتی که از منابع اطلاعاتی صحیح موجود استفاده گردد، حاصل خواهد شد.
◄ تجزیه و تحلیل تمایلات سفرها(شامل پیش بینی رشد سفرها)
تخمین های فعلی متشکل از تمایلات سفرهای مربوط به حال حاضر و آینده و ارتباط این تمایلات با سیستم حمل ونقل عمومی پیشنهادی و سطوح سرویس مختلف آن می باشد.همچنین از اطلاعات موجود و تجزیه و تحلیلهای بعدی، تمایلات سفرهای حال و آینده، به منظور ارضاء این تمایلات توسط پتانسیل حمل و نقل عمومی، دسته بندی می شوند.
◄ فرموله کردن و ارزیابی سیستمهای آلترناتیو(سیستم های جایگزین احتمالی )
برمبنای تجزیه و تحلیل پتانسیل های سرویس، گزینه ها و آلترناتیوهای جایگزین نیز در جهت رفع نیازها، مورد توجه قرار می گیرند.هریک از آلترناتیوهای جایگزین از نظر منافع و مخارج عمومی، منافع اقتصادی جامعه، سطح سرویس خدمات، تاثیر محیطی، ملاحظات مالی و مقبولیت سیاسی، مورد نقد و بررسی قرارمی گیرند.
انتخاب یکی از آلترناتیوهای لازم، تعیین یکی از سیستم های حمل ونقل عمومی جایگزین، بر اساس تجزیه و تحلیل و دستورالعمل های تکمیل شده، می باشند.
چون معمولا در برنامه ریزی های مربوط به حمل ونقل عمومی بیشتر از برنامه های بلند مدت استفاده می شود، در نتیجه مراحل مذکور بیشتر در قالب برنامه های بلند مدت، طرح و اجراء می گردند.
■ ارزیابی عملکرد سیستم
در طی دهه اخیر، در صنعت حمل ونقل عمومی، هزینه های عملیاتی به سرعت و به صورت فزاینده ای موجب تاکید بیشتر برمدیریت پیشرفت وبه کارگیری بهتر تجهیزات موجود شده است. با چنین تغییری، برای نیل به پیشرفت های از پیش تعیین شده، وجود تکنیک هایی جهت ارزیابی عملکرد سیستم حمل ونقل عمومی ضروری به نظرمی رسد. معیارهای عملکرد یک سیستم حمل ونقل عمومی شامل ظرفیتی که سیستم عرضه می نماید، کیفیت سرویس ارائه شده توسط سیستم، نسبت منافع به مخارج و تاثیرات زیست محیطی می باشد. این معیارهای نمای واضحی از چگونگی خدمات حمل ونقل ارائه شده به عموم در منطقه تحت سرویس را ارائه می دهند.
◄ شاخص های عملکرد:
عملکرد حمل ونقل عمومی معمولا به صورت بازده بیان می گردد.بازده، منابع ورودی از قبیل سرمایه و نیروی انسانی را به خروجی یعنی تعدا کل مسافران ومسافت طی شده توسط مسافران، ارتباط می دهد.از آنجا که ارزیابی خدمات عمومی دارای طیف وسیعی می باشد و باید خدمات در ارتباط با اهداف و بودجه تعیین شده به وسیله سیاستمداران محلی، ارزیابی شوند، قابلیت تولید برحسب کارایی و معیار موثر بودن، اندازه گیری می شوند.
کارایی درارتباط توام با مخارج خدمات ارائه شده و ارتباط خدمات خروجی با منابع ورودی می باشد. معیار موثر بودن، باکیفیت خدماتی که ارائه می گردد مرتبط است و ملاحظاتی از قبیل تعداد سرویسهای ارائه شده و راحتی مسافران را در نظر می گیرد. به طور ساده میتوان گفت: کارایی در ارتباط با انجام صحیح کارها و معیار موثر بودن در ارتباط با انجام کارهای صحیح می باشد.
شاخصهای مختلفی، اهداف مختلف کارایی وموثر بودن حمل ونقل عمومی را توصیف می نمایند. برخی از این شاخصها جهت ارزیابی کل سیستم و یا عملکرد مسیرها به کارمی روند و برخی دیگر تنها یک عمل خاص را انجام می دهند مثلا فقط نگهداری را ارزیابی می نمایند.
این منابع عموما دارای دو نوع کاربرد میباشند، یکی کاربرد مدیریتی ودیگری کاربرد در سیاستگذاری عمومی ازمیان کاربردهای ممکن معیارهای عملکرد سیستم در مدیرت میتوان از این موارد نام برد:
۱ – شناسایی اهداف عملکرد حمل ونقل عمومی جهت انجام امتحانات دقیق
۲ – ارزیابی عملکرد سیستم ها
۳ – ارزیابی عملکرد مسیر
۴ – تسهیل نمودن مشارکت مدیریت و نیروی انسانی
از سوی دیگر کاربردهای شاخصهای عملکرد سیستم برای سیاستگذاری عمومی نیز شامل موارد زیر می باشد:
۱ – سوق دادن سیاستگذاری عمومی به سمت حمل ونقل عمومی
۲ – ارزیابی برنامه وتکنولوژی
۳ – ارزیابی در مورد سرمایه گذریهای عمومی
۴ – تهیه مقدمات جهت عملکرد
اهمیت وکاربرد هریک از معیارهای گردآوری شده در جدول، به هدف و منظور خاص ارزیابی و همچنین اینکه ارزیابی از چه دیدی صورت می گیرد، بستگی دارد.
◄ معیارهای کارایی سیستم
- کارایی هزینه
معیارهای کارایی هزینه نمایانگر هزینه عملیاتی سیستم می باشند.این معیارها عمدتا از محیط عملیاتی و تغییرات پیشینه تا پایه پرید سفر با وسیله نقلیه تاثیر می پذیرند.دو معیاری که عموما بکار برده می شوند عبارتند از نسبت هزینه عملیاتی به درآمد یا عایدی (وسیله نقلیه – مسافت (مایل)) و نسبت هزینه عملیاتی به درآمد یا عایدی (وسیله نقلیه- زمان(ساعت)).اولین معیار، هزینه را به تعداد سرویس ارائه شده مربوط می نماید و تحت تاثیرزیاد سرعت عملیات می باشد.دومین معیار به نسبت یا نرخ (غیر اوج/اوج) هزینه عملیاتی، ساعات سرویس روزانه و تاثیر اتحادیه های کاری، بستگی دارد.از آنجا که ( وسیله نقلیه – زمان (ساعت))و ( وسیله نقلیه – مسافت(مایل)) دارای ارتباط فیزیکی با یکدیگر می باشند. لذا از هر دو معیار (حتی به صورت معاوضه ای و به جای یکدیگر) هم می توان استفاده نمود.