از نظر پاسخگویان رتبه بندی تهدیدها به ترتیب بصورت عامل محیط رقابتی، عامل تکنولوژیکی، عامل سیاسی- قانونی، عامل اقتصادی بوده است.
با توجه به این موضوع یعنی رتبه تهدیدها در عامل محیط رقابتی پیشنهاد می شود که هر گونه تغییرات در محیط رقابتی بصورت دقیق و جامع مورد بررسی قرار گیرد و همگام با این تغییرات استراتژی انجمن نیز به صورت مؤثر تغییر یابد.
۵-۶- پیشنهاداتی برای تحقیقات آینده
مستند به بیان مسأله، هدف، پیشینه، و دیگر موارد اشاره شده در متن تحقیق، موارد زیر بهعنوان پیشنهاداتی بهمنظور انجام تحقیقات آتی در ارتباط با موضوع تحقیق حاضر میتواند ارائه گردد:
- بررسی و تبیین موقعیت استراتژیک داخلی و خارجی انجمن سرمایه گذاری و کارافرینی کیش و ارائه استراتژیها و راهکارهای بهبود وضع موجود با بهره گرفتن از مدلهای مفهومی دیگر موجود در ادبیات موضوعی مربوط، غیر از مدلی که در طرح حاضر از آن استفاده شده است.
- اجرا و پیادهسازی استراتژیهای ارائه شده در تحقیق حاضر و پایش و بررسی نتایج حاصل از آنان.
- بررسی میزان تأثیر برنامه ریزی استراتژیک بر شاخصهای عملکردی انجمن سرمایه گذاری و کارآفرینی کیش.
- انجام تحقیقاتی با شیوه ها و ابزارهای نوین در تدوین استراتژی برای انجمن سرمایه گذاری و کارآفرینی کیش.
فهرست منابع
منابع فارسی:
کتاب ها
آذر، عادل و منصور مؤمنی.، (۱۳۷۹)،آمار و کاربرد آن در مدیریت، جلد دوم، تهران: انتشارات سمت.
استیسی، رالف.دی. (نویسنده)، (۱۳۸۱)، مدیریت استراتژیک و پویاییهای سازمانی، شجاعی، محمدرضا. (مترجم)، چاپ اول، تهران: دانشکده امور اقتصادی.
اعرابی، محمد.، (۱۳۸۴)، برنامه استراتژیک گمرک، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
آنسوف، اچ. ایگور. و مک دانل، ادوارد. جی. (نویسندگان)، (۱۳۷۵)، استقرار مدیریت استراتژیک، زندیه، عبدالله (مترجم).، تهران: انتشارات سمت.
برایسون، جان. ام. (نویسنده)، (۱۳۸۳)، برنامه ریزی استراتژیک برای سازمانهای دولتی و غیر انتفاعی، منوریان، عباس. (مترجم)، چاپ سوم، تهران: مؤسسه آموزش و پژوهش مدیریت و برنامهریزی.
دیوید، فردآر. (نویسنده)، (۱۳۸۲)، مدیریت استراتژیک، پارسائیان، علی. و اعرابی، محمد. (مترجمان)،چاپ پنجم، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، صص ۳۵۸- ۱۶۸.
روستا، احمد. و ونوس، داور. و ابراهیمی، عبدالحمید.، (۱۳۷۵)، مدیریت بازاریابی، تهران: انتشارات سمت.
شرکت داده پردازی ایران، (۱۳۷۶)، مستندات دوره تکاملی سیستم، تهران: امور مشاورین سیستم.
صائبی، محمد.، (۱۳۷۳)، مدیریتاستراتژیک (فرایند استراتژی)، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
ظهوری، قاسم.، (۱۳۷۸)،کاربرد روش های تحقیق علوم اجتماعی در مدیریت، تهران: انتشارات میر.
علی احمدی، علیرضا.، (۱۳۷۷)، فرایند برنامهریزی استراتژیک صنعتی، جزوه کلاسی دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشکده صنایع.
گلوک، ویلیام اف. و جاش، لارنس آر.، (۱۳۷۰)، سیاست بازرگانی و مدیریت استراتژیک، خلیلی شورینی، سهراب (مترجم)، چاپ چهارم، تهران: انتشارات یادواره کتاب.
مرکز کارآفرینی دانشگاه تهران، (۱۳۸۳)، برنامه استراتژیک مرکز کارآفرینی دانشگاه تهران، تهران: دانشگاه تهران، مرکز کارآفرینی.
هانگر، جی. دیوید. و ویلن، توماس. ال. (نویسندگان)، (۱۳۸۴)، مبانی مدیریت استراتژیک، اعرابی، سیدمحمد. و ایزدی، داود. (مترجمان)، چاپ دوم، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
هریسون، جفری. و جان، کارون. (نویسندگان)، (۱۳۸۲)، مدیریت استراتژیک، قاسمی، بهروز (مترجم)، چاپ اول، تهران: انتشارات هیأت.
مقالات و گزارش ها
آقاجانی، حسنلعی، کریم کیاکجوری، و فروغ رودگرنژاد، (۱۳۸۶)، ارائه مدلی مفهومی از برنامه ریزی استراتژیک در بخش کارآفرینی ایران (SMEs)، دومین کنفرانس بین المللی مدیریت استراتژیک، تهران، گروه ناب، موسسه مدیریت و توسعه.
شاهرودی، کامبیز، و محمدرضا قلی زاده توچایی، (۱۳۸۹)، A’WOT رویکردی متفاوت در برنامه ریزی استراتژیک، اولین همایش ملی مدیریت، شیراز، انجمن علمی مدیریت دانشگاه شیراز.
فروزنده دهکردی، لطف الله.، (۱۳۷۸)، مروری بر مدلهای برنامهریزی استراتژیک، دانش مدیریت، سال دوازدهم، شماره ۴۵، صص ۱۱۱- ۹۷.
منوریان، عباس.، (۱۳۷۲)، مجموعه مقالات مدیریت استراتژیک، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
موحدمنش، صادقعلی، امیر کوه کن موخر، و مریم علی نژاد، (۱۳۹۱)، ارائه مدلی مفهومی ازبرنامه ریزی استراتژیک دربخش کارآفرینی ایران، اولین کنفرانس بین المللی مدیریت، نوآوری و تولید ملی، قم، دانشگاه پیان نور استان خوزستان.
نورعلی نژاد، مرتضی، و روشنک آقاباقری، (۱۳۸۹)،بررسی نقاط ضعف و قوت گردشگری الکترونیک در ایران توسط تکنیکSWOT، اولین کنفرانس دانشجویی فناوری اطلاعات ایران، سنندج، دانشگاه کردستان.
یعقوبی، علی، و زهرا جلال کمالی، (۱۳۹۱)، ارائه مدلی جهت انتخاب استراتژی برتر بر اساس تحلیل SWOT و تکنیک تخصیص خطی (مطالعه موردی: شرکت صنایع بسته بندی پارس)، سومین همایش ملی مهندسی صنایع و سیستم، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب.
جزوات و پایان نامه ها
حقیقی عراقی نژاد، مهستی.، (۱۳۷۸)، تدوین استراتژیهای توسعه صنعت الیاف کشور، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشکده مهندسی صنایع.
حیدری، بهمن.، (۱۳۸۱)، بررسی عوامل محیط اقتصادی به منظور فرموله کردن استراتژی بر مبنای تحلیل SWOT: مطالعه موردی، ایران خودرو، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.
داوری، دردانه. وشانهساززاده، محمدحسن.، (۱۳۸۰)، مدیریت استراتژیک از تئوری تا عمل، تهران: انتشارات آتنا، صص ۶۷- ۳۴.
رحیمیخواه، مهدی.، (۱۳۸۵)، برنامهریزی استراتژیک شرکت تولید سفال سریک گرگین، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکده علوم اقتصادی و اداری.
فتح الله، مهدی.، (۱۳۷۸)، برنامهریزی استراتژیک صنعت سیمان ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
ملکی پور کاشان، حسن.، (۱۳۸۰)، برنامهریزی استراتژیک در شرکت ریسندگی و بافندگی کاشان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم و فنون مازندران، دانشکده مهندسی صنایع.
وفا، نظام الدین.، (۱۳۷۸)، تهیه و تدوین برنامه استراتژیک جهت استفاده در شرکت ایران خودرو: عشق آباد، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده مدیریت.
منابع غیرفارسی:
Adkins, Mark.,Burgoon, Michael. &Nunamaker, Jay. F., (2002), Using Group Support Systems for Strategic Planning With the United States Air Force, Decision Support Systems. 34,pp. 315- 337.
Allen, M., (1979), Diagramming GE,s planning for what,s WATT, in Corporate Planning: Techniques And Applications, eds. R. Allio& M. Pennington, Newyork: AMACOM.
Andrews, Kenneth., (1980), The Concept of Corporate Strategy, rev. ed. Richard D Irvin, pp. 51-60.
Barry, B. W., (1986), Strategic planning workbook for nonprofit organizations, H. Wilder Foundation.
Black, A., (1968), Principles and Practice of Urban Plannhng, Washington, D.C: International City Management Association.
Brewer, P. D. & Brewer, V. L., (2000), Strategic planning for continuous improvement in a College of Business, Mid-Atlantic Journal Of Business, 36 (2/3), pp. 123-132.
Tottenham Hotspur
۵
۲۰
۴۰۸۳۵۰۶۴
West Bromwich Albion
۱۹
۲۸
۲۶۱۵۰۴۸۵
West Ham united
۹
۲۶
۳۵۱۵۵۶۶۷
Wigan Athletic
۱۰
۲۳
۳۵۰۲۳۵۵۲
مجموع
-
۴۸۴
۶۸۸۶۳۷۸۷۴
۴-۳-۴-۲- تامین مالی از طریق هوادران
موضوع قابل توجه دیگر که صنعت فوتبال انگلستان را سرآمد نموده است سرمایه گذاری گسترده آن در زمینه هواداران باشگاه است(جراد[۱۴۷]،۲۰۰۶ : ۴۵۱)اهمیت این هواداران برای صنعت فوتبال انگلستان تا حدی است که هر ساله به طور منظم هزینه های کلانی را برای مطالعه نیاز ها و نظارت آن ها ( مطالعات نیاز سنجی و نظرسنجی) اختصاص داده می شود. برآوردها حاکی از آنست که تعداد تماشاگران و هواداران صنعت فوتبال در انگلستان روند رو به رشدی را داشته است. افزایش تعداد هواداران از یک سو حمایت اجتماعی بیشتر را نسبت به باشگاه ها نشان می دهد و از سوی دیگر حمایت مالی مناسبی برای باشگاه ها در پی خواهد داشت(دوبسون و گودارد[۱۴۸]،۲۰۰۱: ۱۸)
در فصل ۱۹۹۷-۱۹۹۶ میانگین تعداد تماشاگر ۲۸۴۰۰ نفر بوده است و این تعداد در فصل ۲۰۰۷-۲۰۰۶ به تعداد ۳۴۴۰۰ نفر رسیده استکه حدود ۴۷ درصد افزایش را نشان می دهد. رئیس سازمان لیگ برتر انگلستان چنین افزایشی در تعداد تماشاگران را مدیون فراهم کردن استادیوم های مدرن و جدید همراه با امکانات و تسهیلات رفاهی مناسب برای تماشاگران می داند(گزارش سالانه لیگ برترفوتبال[۱۴۹] ، ۲۰۰۷)
حضور تماشاگران در استادیوم ها زمینه جذب درآمد های کلانی را برای لیگ برتر انگلستان فراهم آورده است. درآمد روز مسابقه شامل فروش بلیط ، فروش اجناس ، اجاره سوئیت های تجملاتی و… توانسته است درآمدهای کلانی را تحت عنوان درآمد روز مسابقه ایجاد نماید. برآورد شده است که در فصل ۲۰۰۶-۲۰۰۵ تعداد ۸۷/۱۲ میلیون نفر برای تماشای مسابقات لیگ برتر به استادیوم ها رفته اند و این تعداد تماشاگر در مجموع ۶۵۵ میلیون یورو برای لیگ درآمد ایجاد نموده اند. در صورتی که تعداد بازی های یک فصل را در محاسبات دخیل نماییم این گونه برآورد می شود که هر تماشاگر به طور میانگین در هر مسابقه ۵۱ یورو برای لیگ درآمد ایجاد نموده است.جدول(۴-۳۲) اطلاعات کاملی را در این زمینه نشان می دهد.
۴-۳-۴-۳- درآمد روز مسابقه
جدول(۴-۳۳) : اطلاعات مربوط به درآمد روز مسابقه لیگ برتر فوتبال انگلستان ( فصل ۲۰۰۶-۲۰۰۵)
مجموع تماشاگر (میلیون نفر)
درآمد روز مسابقه(میلیون یورو)
تعداد کل بازی های فصل
میانگین درآمد در یک بازی
( میلیون یورو)
- افزایش تولید:
افزایش تولید بدین معناست که تغییرات مثبت کمی در تولید به طوری که ظرفیت های خالی تولید از بین رفته و همه عناصر با بالاترین کارآیی خود در پروسه تولید دخیل باشند.
فصل دوم
ادبیات پژوهش و پیشینه تحقیق
۲-۱- تاریخچه مرغداری جدید در ایران[۷]
تا چند دهه پیش ، پرورش طیور در ایران بصورت کاملاً روستایی و اولیه صورت می گرفت، بدین ترتیب که هر خانواده روستایی، تعداد معدودی مرغ و خروس و سایر طیور اهلی از قبیل اردک و غاز و ندرتاً بوقلمون را برای مصرف خود، نگاهداری می نمود . اغلب منظور اصلی از نگاهداری این تعداد معدود طیور بومی نیز تهیه تخم مرغ مصرفی خانواده بوده و کمتر پرورش از نظر گوشت مرغ مورد توجه قرار می گرفت ، فقط نیمچه خروس های اضافی و یا مرغهای مسن و پیر را که از تخم رفته بودند ، به عنوان گوشت در جشن ها و عزاداریها به مصرف می رساندند .
در شهرها مصرف گوشت طیور بسیار پایین بوده و از مازاد تولید در روستاها تامین می گردید و از این گوشت ماکول فقط در خانه اغنیاء و متمکنین و آنهم بعنوان غذای مخصوص مهمانی ها یا بیماران ، استفاده می شد ، از این رو گوشت طیور نقش قابل توجهی در غذای روزمره مردم نداشت . بعلاوه از نظر پرورش اقتصادی و اصلاح نژاد و تشخیص مرغهای بومی نیز هیچگونه اقدامی صورت نمی گرفت ، حال آنکه در کشورهای دیگر ، از دهها سال پیش به پرورش طیور تجارتی و علمی پرداخته و قسمتی از مصرف پروتئین حیوانی آنها را تولیدات طیور تشکیل می داده است . به عنوان مثال از سال ۱۸۷۳ یعنی بیش از یک قرن قبل ، در آمریکا برای شناسایی و تولید نژادهای اصیل و تجارتی مرغ ، اتحادیه پرورش طیور آمریکا[۸] تشکیل گردید و مقارن با آن ، نژادهای اقتصادی مانند پلیموت روک ، ویندوت وردایلندرد شکل گرفت .
سالنمای فعالیتهای مرغداری جدید در ایران را به قرار زیر می توان خلاصه نمود:
۱-اولین گام در مورد توسعه مرغداری و دامپروری جدید در سال ۱۳۰۹ با تاسیس بنگاه دامپروری کشور برداشته شد. هدف از تاسیس این بنگاه، ترویج دامپروری و مرغداری بصورت صحیح و تجارتی در کشور بوده است. به این منظور در ابتدا سه اصل مطالعاتی مورد توجه قرار گرفت.
الف-بررسی و تحقیق و تکثیر نژادهای بومی و طیور در ایران.
ب-بررسی و تحقیق و توسعه نژادهای اصیل دام و طیور خارجی در ایران.
ج-تولید دورگ گیری و اختلاط نژادهای اصیل خارجی و بومی با توجه به شرایط جغرافیایی و آب هوایی ایران جهت بالا بردن تولیدات دامی کشور.
۲-در سال ۱۳۱۴ – موسسه دامپروری حیدرآباد در کرج تشکیل گردید و در مورد دامهای بومی و اصیل خارجی فعالیت خود را آغاز کرد که بعداٌ نیز تعدادی موسسات مشابه در نقاط مختلف ایران مانند خراسان و فارس و مازندران تاسیس شد.
۳-در سال ۱۳۱۶- تعدادی دام اصیل از خارج با زحمات فراوان وارد ایران گردید و به موسسات دامپروری دولتی منتقل و نگاهداری گردید. در شروع کار، به علت عدم وجود متخصصین داخلی، از متخصصین خارجی بخصوص فرانسویها استفاده گردید، ولی به مرور بازگشت دانشجویان اعزامی کشور، از متخصصین ایرانی استفاده شد.
۴- در سال ۱۳۲۰- تعدادی تخم مرغ جوجه کشی از نژادهای اصیل اروپایی و آسیایی و همچنین تعداد معدودی جوجه یک روزه از کشور های خارج وارد ایران گردیدو همچنین تعدادی معدودی ماشین جوجه کشی دستی و نفتی مورد استفاده قرار گرفت و به موازات آن، مطالعاتی نیز در مورد نژادهای بومی مرغ در ایران، از جمله نژاد مرندی در حیدرآباد کرج بعمل آمد، ولی متاسفانه به علت نداشتن برنامه و عدم وجود متخصصین و کارشناسان لازم و عدم علاقه مردم، این فعالیت ها با موفقیت چندانی روبرو نگردید.
با شروع جنگ بین المللی دوم و اشغال ایران توسط نیروهای خارجی، فعالیتهای جزئی انجام شده متوقف گردید، به طوری که تا سال ۱۳۳۳ عملاً هیچگونه فعالیت چشمگیری در مورد طیور از سوی تشکیلات دولتی و خصوصی انجام نگرفت و مرغداری همچنان بطور سنتی در سطح روستاها و شهرها انجام می گرفت، بدون اینکه نقش مهمی در تغذیه مردم و اقتصاد روستایی داشته باشد.
۵-در سال ۱۳۳۳- سازمان دامپروری کشور به کمک اصل چهار ترومن و کمک های فنی آمریکا، تعداد ۶۰۰۰۰ جوجه از نژادهای اصیل خارجی مانند نیو همشایر، ردایلندرد و پلیموت روک وارد ایران نمود. این جوجه ها بعداً توسط وزارت کشاورزی در بین روستاییان اطراف شهرها پخش شد. مقارن با این عمل، در اثر بروز بیماری نیوکاسل که برای اولین بار در ایران ظاهر شده بود، تلفات سنگینی بین جوجه های مزبور و همچنین گله های بومی وارد آمد و این امر، لطمه شدیدی به مرغداری بومی ایران و همچنین استقبال کشاورزان از نژادهای اصیل خارجی وارد ساخت. ( متاسفانه از آن به بعد، بیماری نیوکاسل بطور وسیعی در ایران اشاعه یافت و سالیانه میلیاردها ریال ضرر و زیان به مرغداری ایران وارد شد).
۶-در سال ۱۳۳۴ – خوشبختانه کارشناسان مؤسسه رازی موفق به ساختن واکسن مؤثر بر علیه نیوکاسل گردیدند، بطوریکه در سالهای بعد بیماری تا حد قابل توجهی مورد کنترل قرار گرفت و پس از یک توقف چند ساله در امر گسترش مرغداری جدید،در اثر وجود بازار مناسب و تقاضای کافی برای فرآورده های طیور و همچنین وجود تخصص های لازم در داخل کشور تشکیلات دولتی و خصوصی دوباره شروع به فعالیت در این زمینه نمودند.
۷-در سالهای ۱۳۳۹ و ۱۳۴۰ و ۱۳۴۱ – به ترتیب تعدا د ۱۳۲۷۷۲۶ و ۱۱۶۳۲۱ و ۱۸۳۷۱۸۰ عدد جوجه یکروزه که اغلب از نژاد تخمی بودند، توسط بخش خصوصی و دولتی وارد ایران شد، معهذا هنوز تولیدات طیور در شرایط تجارتی بسیار کم بود، به طوری که در سال ۱۳۳۹ نسبت تولید در مرغداریهای تجارنی اطراف شهرها به کل تولید تخم مرغ ۰۱/۱ درصد بوده است.
۸-در سال ۱۳۳۹- با تاسیس موسسه جوجه کشی نارمک متعلق به وزارت کشاورزی، صنعت مرغداری نوپای ایران با ماشینهای جوجه کشی بزرگ و همچنین تشکیلات تجارتی تولید جوجه یک روزه به مقیاس وسیع آشنا گردید، مؤسسه نارمک در تیرماه ۱۳۴۰ با ظرفیت ۲۲۹۶۱۶۰ تخم مرغ مورد بهره برداری قرار گرفت و در سال ۱۳۴۸ ظرفیت آن به ۱۱۸۳۱۰۴۰ تخم مرغ رسانده شد، این امر، موجب تشویق و راهنمایی بخش خصوصی گردید و به مرور، تشکیلات عظیم جوجه کشی و تولید جوجه یک روزه در اطراف شهرهای بزرگ بوجود آمد. تخم مرغ جوجه کشی مورد احتیاج ماشین های مزبور، ابتدا از خارج و از مزارع بزرگ خارجی، تامین می شد، بطوری که در سال ۱۳۴۰ بالغ بر ۱۴۱۰۵۰ و در سال ۱۳۴۱، ۴۶۰۴۷۰ تخم مرغ جوجه کشی از خارج وارد ایران گردید. این تخم مرغ ها به قیمت گزاف از کشورهایی مانند اسرائیل، آمریکا، دانمارک و حتی چین به ایران وارد می شد.
۹-از سال ۱۳۴۲ – وزارت کشاورزی و همچنین بخش خصوصی بجای ورود تخم مرغ جوجه کشی که اغلب مستلزم پرداخت مبالغ زیادی ارز و اشکالات دیگر بود، شروع به تهیه گله های مخصوص تهیه تخم مرغ جوجه کشی[۹] و یا به اصلاح گله های مرغ مادر نمود. این گله ها که از نژادهای اصیل و خالص خارجی خریداری و در ایران پرورش داده می شد و از آنها تخم مرغ جوجه کشی تهیه می گردید. با این طریق به طور قابل ملاحظه ای، مملکت از ورود جوجه های یک روزه و یا تخم مرغ جوجه کشی بی نیاز گردید و کمک فراوانی به گسترش پرورش طیور تجارتی در اطراف شهرهای بزرگ مانند تهران، اصفهان، مشهد و شیراز و غیره نمود. به موازات این فعالیتها، در زمینه های دیگر مانند تهیه کارخانجات مواد غذایی، دارو ها وسایل نگاهداری و غیره نیز پیشرفت چشمگیری حاصل شد.
۱۰-در سال ۱۳۴۶ – صنعت تولید غذای دام در ایران پا گرفت و کارخانه غذای طیور توسط وزارت کشاورزی در سعید آباد کرج تاسیس گردید و مقارن با آن، کارخانجات بزرگ نظیر پارس، پرویمی، دانه داران و غیره در رشته تولید صتعنی غذای دام و طیور به فعالیت پرداختند.
۱۱-در سالهای ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۴ – مجنمع های بزرگ مرغداری توسط بخش دولتی و خصوصی تاسیس و شروع به فعالیت و بهره برداری نمودند. از جمله در سال ۱۳۵۱ شرکت ماکیدان با ظرفیت تولید ۸ هزار تن تخم مرغ و ۲۴۰۰ تن گوشت مرغ و ۲۲۶۳۰۰۰ تن خوراک مرغ و در سال ۱۳۵۳ مجتمع عظیم سیمرغ برای تولید گوشت مرغ، تخم مرغ و غذای مرغ مجهز به تشکیلات مرغ مادر ، جوجه کشی و تولید جوجه یکروزه و تشکیلات کشتارگاه و سردخانه در تهران و اصفهان و کرمان و یزد و خراسان به صورت مجموعه ای زنجیره ای به فعالیت پرداخت، به طوری که بصورت یکی از مؤسسات منحصر بفرد در خاورمیانه در آمد. در سال ۱۳۵۴ مجتمع برکت در اطراف تهران با ظرفیت ۶۰۰ هزار مرغ مادر و ۶۲ دستگاه ماشین جوجه کشی و تولید ۵۰ میلیون جوجه در سال بوجود آمد. در همین سالها، مجتمع های مزبور هر یک دارای گله های مرغ مادر، کارخانجات جوجه کشی، مزارع پرورشی و بالاخره تاسیسات کشتارگاه و سردخانه و کادر فنی و علمی قوی و بصورت مجموعه ای خود کفا در صنعت مرغداری ایران به فعالیت پرداختند.
۱۲-در سال ۱۳۵۵- کشتارگاه و تشکیلات بسته بندی و ذخیره تخم مرغ پردیس کرج با ظرفیت تولید ۴۵ تن گوشت مرغ در روز و ذخیره ۶۰ تن تخم مرغ بوجود آمد و بدین ترتیب، قدم اساسی در مورد رفع نارسایی مارکتینگ تولیدات طیور برداشته شد.
۱۳-در سال ۱۳۵۶- برای اولین بار، اجداد تخمی توسط شرکت مرغک وارد ایران گردید و مورد بهره برداری قرار گرفت و بدین ترتیب قسمتی از گله های مرغ مادر تخمی در ایران تولید گردید و گامی دیگر در جهت خودکفایی برداشته شد.
۱۴-در سال ۱۳۵۸ – تعداد زیادی از نشکیلات بزرگ و مجتمع های مرغداری بخش خصوصی مصادره و در اختیار دولت یا بانک ها و نهادها قرار داده شد. بطوری که امروزه دولت و بانکها و نهادهایی مانند بنیاد مستضعفان و بنیاد شهید دارای تشکیلات عظیم مرغداری هستند و نقش مهمی را در تولیدات طیور در ایران دارا می باشند.
۱۵-در سال ۱۳۶۱ - تشکیلات تولید لاین های گوشتی توسط وزارت کشاورزی در بابل کنار مازندران شروع به فعالیت نمود. این طرح در سال ۱۳۷۰ به بهره برداری رسیده و باید مملکت را از نظر تولید گله های مرغ اجداد و مرغ مادر گوشتی خودکفا نماید.
۱۶-در سال ۱۳۶۲ – مجتمع پرورش مرغ اجداد گوشتی در موسسه زیاران وابسته به وزارت کشاورزی در نزدیک قزوین بوجود آمد و به صورت رضایت بخشی به فعالیت پرداخت و در سال ۱۳۷۰ تشکیلات دیگری به منظور پرورش مرغ اجدا د گوشتی در تبریز بوجود آمد و در سال ۱۳۷۱ به بخش خصوصی نیز اجازه فعالیت در زمینه پرورش اجداد گوشتی داده شد.
۲-۲- وضعیت صنعت دام و طیور کشور[۱۰]
با توجه به فعل و انفعالات بازار جهانی، افزایش تقاضا به دلیل افزایش جمعیت، بروز پدیده خشکسالی در اکثر مناطق جهان، شیوع بیماری آنفلونزای فوق حاد پرندگان طی سه سال گذشته و کاهش تولیدات جهانی منابع غذایی، افزایش کم سابقه قیمت محصولات ، کالاها و نهاده های بخش کشاورزی، دو صنعت مهم و راهبردی دامپروری و پرور ش طیور کشور با چالش ها ، آسیب ها و تهدیدات جدی مواجه ساخته و به تبع آن تمامی دامداران و مرغداران به عنوان تولیدکنندگان این زیربخش مهم اقتصادی جامعه با کمبودهای فراوان مالی، پشتیبانی و تولیدی مواجه شده اند . این روند همچنین منجر به بروز آسیب های اقتصادی و اجتماعی در دو سوی محور تولیدکننده مصرف کننده و در نهایت افزایش قیمتها و نارضایتی عمومی در سطح جامعه شده است.
کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی و کار گروه امور دام این کمیسیون با درک این واقعیت و دریافت نگرانی های عمومی مردم عزیز میهن اسلا می و جمع بندی مجموعه نظرات تولیدکنندگان این دو صنعت و همچنین بررسی سیاست ها و اقدامات وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولی سیاستگذاری در تولید و همچنین متولی تنظیم بازار مواد پروتئینی (گوشت قرمز، گوشت مرغ و تخم مرغ) در سراسر کشور، اقدام به ورود به این موضوعا ت کرده و با برگزاری جلسات کارشناسی همه جانبه با حضور نمایندگان وزارت جهاد کشاورزی و مدیر عاملان کلیه اتحادیه های تولیدکنندگان و صنایع دام و طیور سراسر کشور و اتحادیه های مرکزی و اخذ دیدگاه های آنان، علل و عوامل بروز نابسامانی ها و چالش ها و نحوه برون رفت از این شرایط و ایجاد شرایط سالم و پایدار در عرصه تولید و بازار مصرف را جمع بندی کرده و خاطر نشان ساخته است که اگر واقع گرایی، تفکر اقتصادی، برنامه ریزی های بلندمدت و کلان نگر، قانون گرایی، تولیدکننده دولت » مشتری مداری و برقراری عدالت در سیاستگذار ی ها و اقدامات چرخه حاکم نشود، روند معیوب فعلی ، آشفتگی موجود در بازار تولید و مصرف را تداوم « مصرف کننده خواهد بخشید و اگر این موارد به صورت جدی در همه فرایند های طراحی شده عملی شود، به سرعت شاهد اصلاح ساختار و ایجاد عقلانیت و ثبات در عرصه تولید و مصرف خواهیم بود . آنچه در سطور آتی نگاشته شده است، نتایج این بررسی ها به صورت اجمال و همچنین ارائه راهکارهای تفاهم شده در جلسات کارشناسی است.
مرغداران در سال ۱۳۶۳ موظف بودند که در ازای دریافت هر قطعه جوجه یک روزه به قیمت ۴۶ ریال ۲/۵ کیلوگرم دان به قیمت هر کیلو ۴۵ ریال، در ۶ هفته و پس از کسر۸/۵ درصد تلفات، ۱/۱۵۰ کیلوگرم گوشت مرغ تحویل دولت بدهند. در سال ۱۳۷۵ سیاست آزادسازی گوشت مرغ و تخم مرغ به تصویب شورای اقتصاد رسید.
۲-۲-۱-وضعیت موجود
زیربخش دام و طیور حدود ۳۱ درصد از ارزش افزوده بخش کشاورزی و حدود ۴/۵ درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است . از سال ۱۳۳۳ برای اولین بار با واردات تعدادی جوجه و تخم مرغ از نژادهای اصلاح شده، شالوده فعالیت صنعت مرغداری به شیوه نوین در کشور بنیان گذاری شد . بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، توزیع گوشت مرغ تحت عنوان یارانه ای و با کالابرگ آغاز شد .
درحالی که در سال ۱۳۶۹ مصرف سرانه گوشت قرمز حدود دو برابر مصرف سرانه گوشت مرغ بود، شرایط به گونه ای پیش رفت که در سال ۱۳۷۹ این معادله عوض شد و مصرف گوشت مرغ بر گوشت قرمز پیشی گرفت. مهم ترین استان های تولیدکننده گوشت مرغ به ترتیب مازندران، خراسان، فارس، اصفهان، آذربایجان شرقی، مرکزی و ت ه ران هستند که حدود ۵۰ درصد تولید کشور را برعهده دارند.
تولید گوشت مرغ صنعتی در جهان نیز در سال ۲۰۰۷ به ۸۶ میلیون و ۱۷۰ هزار تن رسید ه است. جداول زیر، میزان تولید گوشت مرغ و همچنین میزان سرانه مصرف را در کشورهای منتخب نشان می دهد:
جدول ۱. سرانه مصرف گوشت مرغ در سال ۲۰۰۷ در کشورهای منتخب (کیلوگرم)
آمریکا
هنگگنگ
برزیل
نیوزیلند
ایران
روسیه
اتحادیه اروپا
چین
فیلیپین
مصر
اندونزی
هندوستان
مشارکت) و کوتاه مدت، سهام عادی و ممتاز، و سود انباشته تشکیل می دهد. شرکت ها به واسطه این منابع مالی وجوه و سرمایه مورد نیاز را جمع آوری می کنند و در دارایی ها و ماشین آلات سرمایه گذاری می کنند، پس دسترسی به منابع کم هزینه و طولانی مدت وبا مخاطره اندک یک امر حیاتی است، چرا که هرگونه تامین وجوه حداقل هزینه ای دارد که شرکت باید از بازده سرمایه گذاری آنها را پرداخت نماید و عدم تادیه آنها مخاطره جدی در پی دارد.
گروه دوم که درگیر این مساله هستند تامین کنندگان وجوه یا سهامداران می باشند، این موضوع از آنجا برای گروه دوم اهمیت دارد که سهامداران بدنبال منافع بیشتر و یا مخاطرات کمترهستند پس می خواهند تصمیمات مالی به گونه ای سازماندهی شوند که قیمت سهام و بازده شان بیشتر گردد.
مساله تامین مالی این پرسش را مطرح می کند که آیا استفاده از سود انباشته قیمت سهام را تغییر
می دهد؟ استقراض چه اثری بر روی قیمت و بازده دارد؟ لذا سهامداران نسبت به تصمیمات مالی
عکس العمل نشان می دهند که ریسک را کاهش و بازده را افزایش دهند.
تقسیم سود از دو جنبه بسیار مهم قابل بحث است، از یک طرف عاملی اثر گذار بر سرمایه گذاری های پیش روی شرکت هاست، تقسیم سود موجب کاهش منابع داخلی و افزایش نیاز به منابع مالی خارجی می شود و از طرفی دیگر بسیاری از سهامداران شرکت خواهان تقسیم سود نقدی هستند، از این رو مدیران با هدف حداکثر کردن ثروت همواره باید بین علایق مختلف آنان و فرصت های سودآور سرمایه گذاری تعادل برقرار کنند. بنابر این تصمیمات تقسیم سود که از سوی مدیران شرکت ها اتخاذ می شود بسیار حساس و دارای اهمیت است (مهرانی و تالانه، ۱۳۷۷).
در حال حاضر بورس اوراق بهادار به عنوان تنها بازار سرمایه در ایران نقش اساسی و مهمی در تامین وجوه مورد نیاز شرکت ها و جذب سرمایه برای شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار ایفا می کند (انتشار سهام جدید و عرضه سهام در بازار بورس)، از این رو جهت افزایش آگاهی و دانش سرمایه گذاران و علاقه مندان به سرمایه گذاری در بازار سرمایه، بررسی و تحقیقاتی پیرامون فعالیت های بورس اوراق بهادار و شرکت های پذیرفته شده در آن ضرورتی انکار ناپذیر می باشد.
۱-۴ اهداف تحقیق
موضوع ساختار سرمایه از جمله مسائلی است که تاکنون تحقیقات و آزمون های زیادی بر روی آن انجام شده است و در حال حاضر نیز تحقیقات نظری و بررسی های تجربی در مورد آن ادامه دارد. مباحث تئوریک در خصوص ساختار سرمایه، در پی رسیدن به حدی از تعادل بین دو منبع اصلی تامین مالی یعنی بدهی و حقوق صاحبان سرمایه است که بتواند در آن نقطه ارزش سهام شرکت را به حداکثر رسانیده و در مقابل هزینه تامین مالی را نیز به حداقل ممکن کاهش دهد.
عموما سرمایه گذاران و سهامداران، کسب سود و افزایش ثروت را هدف نهایی خود می دانند. یکی از تصمیماتی که می تواند سود دهی و ثروت سهامداران را تحت تاثیر قرار دهد، تصمیمات مربوط به انتخاب شیوه های تامین مالی و ترکیب آن در شرکت هاست.
آگاهی از تاثیرات تامین مالی بر قیمت و بازده سهام این شرکت ها، این امکان را به سرمایه گذاران بالفعل و بالقوه خواهد داد تا عملکرد شرکت را در راستای حداکثرسازی ثروت ایشان مورد ارزیابی قرار دهند.
همچنین آنچه تامین کنندگان مالی و مالکان منابع مالی از جمله سرمایه گذاران، اعتبار دهندگان و بانک ها را تشویق می کند تا منابع خود را در شرکت ها بکار اندازند، عملکرد مطلوب آن شرکت است.
در این تحقیق با بررسی تاثیر روش های مختلف تامین مالی بر قیمت و بازده سهام شرکت ها سعی شده است اطلاعات جدیدی راجع به شرکت ها (با توجه به اینکه از چه روش تامین مالی استفاده می کنند) به سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان و مهمتر از آن به مدیران شرکت ها داده شود.
با این وجود این تحقیق بر آن است که:
۱) اثر سود انباشته (اندوخته) را بر قیمت سهام مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.
۲) اثر استقراض را بر قیمت سهام مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.
۳) اثر سود انباشته (اندوخته) را بر بازده سهام مورد بررسی قرار دهد.
۴) اثر استقراض را بر بازده سهام مورد بررسی قرار دهد.
۵)با بهره گرفتن از آزمون های مورد نظر بازده سالانه شرکت هایی که از طریق استقراض تامین مالی کرده اند را بازده سالانه شرکت هایی که از طریق سود انباشته(اندوخته) تامین مالی نموده اند مقایسه نماید.
۱-۵ متغیرهای مستقل و وابسته
متغیر مستقل، متغیری است که توسط محقق اندازه گیری، دستکاری یا انتخاب می شود تا اثر آن یا ارتباط آن با متغیر دیگری معین شود(حسن زاده، رمضان،۱۳۸۷). با توجه به تعریف بالا در تحقیق حاضر متغیرهای مستقل سود انباشته(اندوخته) و استقراض می باشند که اثر آن بر متغیرهای وابسته مورد بررسی قرار می گیرد. متغیر وابسته، متغیری است که تغییرات آن تحت تاثیر متغیر مستقل است و بر اساس اندازه گیری و دستکاری متغیر مستقل، اندازه گیری و مورد مشاهده قرار می گیرد (حسن زاده، رمضان،۱۳۸۷). که در این تحقیق قیمت سهام و بازده سهام متغیرهای وابسته می باشند.
متغیر مستقل متغیر وابسته
قیمت سهام
سود انباشته
استقراض
بازده سهام
نمودار (۱-۱): رابطه نظری متغیرهای تحقیق
۱-۶ فرضیات تحقیق
هر تحقیق علمی با مسئله ای آغاز می شود و محقق برای حل مسئله و پاسخگویی به سئوال، فرضیه ای تدوین می نماید. بنابراین فرضیه، ابزار نیرومند و با اهمیت یک پژوهش علمی است که پژوهشگر به کمک آن به جستجوی یک تبیین می پردازد.
در تحقیق علمی، فرضیه حدس زیرکانه ای در خصوص پارامترهای جامعه می باشد. در هر پژوهش علمی، محقق ابتدا باید برای خود چند فرضیه را مشخص کند تا بتواند پژوهش خود را بر مبنای آن انجام داده و از تنش و پراکندگی در انجام تحقیق جلوگیری نماید. بنابراین فرضیه، پژوهشگر را در بررسی نتایج وتجارب به دست آمده کمک می کند. با توجه به اینکه در تحقیق حاضر بررسی تاثیر روش های مالی با بهره گرفتن از چهار متغیر سود انباشته (اندوخته)، استقراض، بازده و قیمت سهام صورت گرفته لذا فرضیه های تحقیق به صورت زیر بیان می گردند:
۱- تامین مالی از طریق سود انباشته (اندوخته) بیشتر از استقراض بر قیمت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس (صنایع غذایی) تاثیر دارد.
۲- تامین مالی از طریق سود انباشته (اندوخته) بیشتر از استقراض بر بازده سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس (صنایع غذایی) تاثیر دارد.
۳- میانگین بازده کل سالانه شرکت هایی که از طریق سود انباشته (اندوخته) تامین مالی نموده اند بیشتر از میانگین بازده کل سالانه شرکت هایی است که ازطریق استقراض تامین مالی نموده اند.
۱-۷ روش تحقیق
در حوزه علوم رفتاری روش های تحقیق را بر اساس معیارهای خاصی تقسیم بندی می کنند.
روش های تحقیق را بر حسب هدف به دو دسته بنیادی۱ و کاربردی۲، بر حسب موقعیت به دو دسته آزمایشگاهی۳ و میدانی۴ و بر حسب زمان به دو دسته گذشته نگر۵ و آینده نگر۶ تقسیم می کنند. لذا بر اساس ماهیت مسئله مطرح شده، نوع تحقیق کاربردی، میدانی و گذشته نگر است. لازم به ذکر است که در تقسیم بندی تحقیق ها بر مبنای روش، نوع تحقیق همبستگی۷ می باشد که در آن هدف اصلی مشخص کردن رابطه بین چند متغیر است.
۱-۸ قلمرو تحقیق
۱-۸-۱ قلمرو موضوعی تحقیق
قلمرو موضوعی در تحقیق حاضر، بررسی ارتباط بین روش های تامین مالی، بازده و قیمت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران (مطالعه موردی صنایع غذایی) می باشد. که از میان روش های تامین مالی خارجی استقراض و از میان روش های تامین مالی داخلی سود انباشته (اندوخته) را در بر می گیرد.
۱-۸-۲ قلمرو زمانی تحقیق
در این تحقیق برای تائید یا رد فرضیه ها، شرکت های موجود در این صنعت از سال مالی ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۸ مورد بررسی قرار می گیرند.
۱-۸-۳ قلمرو مکانی تحقیق
قلمرو مکانی تحقیق مجموعه شرکت های متعلق به صنایع غذایی که در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده اند را شامل می شود.
۱-۹ روش گردآوری اطلاعات
اطلاعات مورد نظر بخش ادبیات تحقیق از کتب و مجلات تخصصی فارسی و انگلیسی و مقالات استخراج شده از اینترنت گردآوری شده است. داده های مورد نیاز برای آزمون فرضیه های تحقیق از
طریق مراجعه به سازمان بورس اوراق بهادار تهران و استفاده از صورت های مالی سالانه (ترازنامه) و یادداشت های توضیحی شرکت های پذیرفته شده در بورس، گزارشات بورس و سایت های اینترنتی بدست آمده است.
۱-۱۰ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
روابط آمریکا با اروپا در قالب اتحاد ماورای اطلس[۱۶۵] قابل توجیه است. گرچه موضوع جنگ در عراق و نحوه دخالت غرب در آن باعث تلخ شدن روابط مابین قدرتهای اروپایی همچون آلمان و فرانسه با آمریکا گردید، اما نباید از نظر دور داشت که منافع کلی غرب، این کشورها را وادار میسازد تا در اهداف استراتژیک با یکدیگر به تفاهم برسند.
در جوامع مختلف، تقاضاها، خواستها و توقعات نامحدودی وجود دارد، اما امکانات جهت پاسخگویی به این مسائل معمولاً محدود و معدود میباشد. در اروپای متحد نیز این اتفاق افتاده است. مسئله عدالت اجتماعی و مساوات اکنون به یکی از مباحث عمده بدل گشته است. به صورت کلی کشورهای شمال اروپا از ثروت و تولید بیشتری نسبت به کشورهای حاشیه مدیترانه برخوردارند و این موضوع باعث تقسیم اعضای جامع اروپا به ندارها و داراها گردیده است. شکافهای قشری شامل اختلافهای نژادی، زبانی، مذهبی، شکافهای فرهنگی شامل پیر ـ جوان، شهری ـ روستایی، مدرن ـ سنتی، اقتداری و لیبرال، اختلافات طبقاتی ـ موقعیتی سبب تقسیم مردم به گروههای متفاوت شده است، که به طور خلاصه میتوان آنان را به شکافهای مذهبی، قومی، طبقاتی و منطقهای تقسیم نمود. روند سکولاریزاسیون که از دهه هفتاد میلادی به بعد شدت بیشتری به خود گرفته است، در تعارض با ارزشهای مذهبی عمل نموده است. توجه مجدد به مذهب، در میان کاتولیکها و پروتستانها و رشد عجیب اسلام در جوامع اروپایی، متضمن تناقض در این زمینه است.[۱۶۶]
شکافهای قومی در کشورهای بلژیک، سوئیس، اسپانیا، انگلیس و فرانسه تاکنون بحرانهای متعددی را آفریده است.[۱۶۷] شکافهای طبقاتی نیز در اروپا که نمونه یک جامعه صنعتی است به شدت هویداست، تمرکز ثروت در دست ۲۰ درصد بالای جامعه بوده که به نام سرمایهگذاران خوانده شده و بقیه در کارخانجات و شرکتهای آنان فعالیت میکنند. شکافهای منطقهای نیز در اروپا بحث معروف اروپای واحد با دو سرعت متفاوت برانگیخته است. زیرا میزان عدم تجانس اقتصادی در کشورهای عضو و کشورهایی که از اروپای مرکزی و شرقی مایل به ورود در اتحادیه هستند به خوبی مشهود است.
نکته دیگر در مورد اروپای متحد بحث هویت است و طرح این سئوال که هویت ملی کشورهایی که عضو اتحادیه میشوند در آینده به چه صورت است؟ آیا هویتهای ملی در چارچوب اتحادیه از بین خواهند رفت و جایگزین آن یک هویت اروپایی خواهد شد؟ به نظر میرسد که بنابر برداشت متفکرین اروپا، هویت اروپایی به هیچ وجه به دنبال جایگزین شدن با هویتهای ملی و یا محلی مردمان متفاوت در اروپا نیست و بلکه به عنوان تکمیل کننده آن مطرح است و زدودن هویت ملی هر کشور امکانپذیر نیست.
طبق مواد ۱۲ تا ۳۰ از فصل سوم قانون واحد اروپایی[۱۶۸] مصوب ۱۹۸۶ که همکاری سیاسی اروپایی[۱۶۹] را قانونی و در جامعه اقتصادی اروپایی ادغام کرد، همکاری سیاسی اروپایی باید بعد از پنج سال بازنگری میشد. پس از تشکیل کنفرانس بینالدولی[۱۷۰] در مورد وحدت سیاسی در ۱۹۹۰ بازنگری همکاری سیاسی اروپایی طبق برنامه در دستور کار قرار گرفت. مذاکرات بینالدولی در طول سال ۱۹۹۱ انجام گرفت و در نهایت به امضای پیمان ماستریخت در مورد وحدت سیاسی اروپا در اواخر همان سال انجامید. این پیمان اصول و قواعدی را برای سیاست خارجی و امنیتی مشترک اروپا ایجاد نمود و نهادهای همکاری همچون سیاست خارجی و امنیتی مشترک[۱۷۱] شکل گرفت.[۱۷۲]
سیاست خارجی مشترک اروپا در مورد خاورمیانه بر چند اصل کلی استوار است: منافع اقتصادی، منابع امنیتی و جلوگیری از یکجانبهگرایی واشنگتن در منطقه.
در این میان، ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی خاص خود، بازار بالقوه داخلی و همچنین رفتار سیاسی جمهوری اسلامی ایران از موقعیت ویژهای در محقق شدن اهداف سیاسی خارجی اروپا برخوردار است. بر اساس آمار موجود ۲۰ درصد از صادرات غیر نفتی ایران به اروپا صادر میشود. واردات ایران از اروپا در ۲۰۰۳ حدود ۱۰ میلیارد دلار بوده که پس از عربستان سعودی و اسرائیل بزرگترین شریک تجاری اروپا در خاورمیانه است.
از طرف دیگر ایران چگونه به اهداف و فرایند اتحاد اروپا نگاه میکند؟ به لحاظ آرمانی و منطقی، جمهوری اسلامی ایران از هر گونه اقدامات همگرایانه و تقاربآمیز در نقاط مختلف جهان استقبال نموده و خود به دنبال چنین تحرکاتی در ارتباط با همسایگان خود و در منطقه و در سطح کشورهای اسلامی میباشد. فرایند اتحاد اروپا نیز برای ایران که با مشکلات همکاریهای منطقهای به عنوان پیش نیاز هر گونه سیاستهای همگرایانه در منطقه مانند اکو آشناست جالب و آموزنده میباشد.
روابط جمهوری اسلامی ایران با اروپا در پس از پیروزی انقلاب با نشیب و فراز روبرو بوده و به دلیل وجود برخی از اختلافات در اکثر موارد با تنش همراه بوده است. در پس از پایان جنگ تحمیلی دو دوره مشخص برای این روابط میتوان در نظر گرفت: نخست دوران «گفتگوی انتقادی» است که از سال ۱۹۹۲ آغاز شده و تا ۱۹۹۷ ادامه پیدا می کند. در این دوره اروپا بر خلاف خواست دولت آمریکا در برنامهریزی در مورد انزوای ایران شرکت نکرده و در ۱۹۹۶ که تحریک اقتصادی ایران در واشنگتن در دستور کار قرار گرفت، اروپا با ارتقای روابط خود با ایران، آن را کاملاً نادیده گرفت.[۱۷۳] در این دوران اتحادیه اروپایی تلاش میکرد که تا ضمن گفتگو با ایران، این کشور را ترغیب نماید تا رفتار خود را راجعبه مرگ سلمان رشدی، وضعیت حقوق بشر، تروریسم، صلح خاورمیانه، مسئله خریدهای تسلیحاتی و سلاحهای کشتار جمعی تغییر دهد.
در این دوران البته اروپا با سیاستهای آمریکا در مورد ایران یعنی مهار دوجانبه، تحریمهای متعدد و ممنوعیت صدور فنآوری همراهی نمینمود. مرحله دوم که از ۱۳۷۷ آغاز گشته است بدان میتوان دوران «مشارکت اقتصادی» نام نهاد که از مشخصات این دوره، مشارکت شرکتهای اروپایی در طرحهای توسعه صنعت نفت و گاز و سایر طرحهاست. این تغییر به دلایل عمدهای صورت گرفته است که علاوهبر تحولات داخلی ایران از رقابت اروپا با آمریکا در جریان شکلگیری نظم نوین جهانی، مسئله تأمین نفت و گاز اروپا از جانب ایران نیز دخالت دارد. جالب است که سه کشور تأمین کننده اصلی نفت اروپا، ایران، لیبی و عربستان میباشند که آمریکا دو کشور را تحریم نموده بود.
نکته دیگر امکان سرمایهگذاری در صنایع نفت و گاز ایران است که برای اروپا این بازار بسیار جذاب است. بر اساس پیشبینیها تا سال ۲۰۱۰ ، صنایع نفت ایران به ۸۰ میلیارد دلار سرمایهگذاری نیاز دارند.
تنشزدایی در روابط ایران و اروپا به انتخاب سید محمد خاتمی به عنوان رئیس جمهور اسلامی ایران در خرداد ۱۳۷۶ باز میگردد. از آن پس رؤسای کشورهای اروپایی و ایران رفت و آمدهایی به پایتختهای یکدیگر داشتهاند. روابط گرم اقتصادی سیاسی ایران و اروپا به خوبی پیش میرفت تا موضوع پروتکل الحاقی به معاهده عدم گسترش سلاحهای هستهای پیش آمد. از آن زمان اروپا به صورت مداوم بر ایران فشار وارد میآورد تا علاوهبر پذیرش پروتکل، هر گونه اقدام برای نزدیک شدن به تکنولوژی هستهای ساخت سلاح اتمی را کنار بگذارد.
با توجه به توافق ایران با سه کشور بزرگ اروپایی یعنی انگلستان، فرانسه و آلمان در تهران در اکتبر ۲۰۰۳ به نظر میرسد که فشارهای بعدی این کشورها به نوعی روابط ایران و اروپا را تحتتأثیر قرار دهد.
در ارتباط با اتحاد اروپا این نکته مناسب است که در نظر گرفته شود که ابتکارات جدید با نهادهای اروپای متحد میباید مکمل روابط جمهوری اسلامی ایران با هر یک از کشورهای اروپایی باشد. در حالی که این خطر وجود دارد که روابط با اتحادیه، جایگزین روابط ایران با هر یک از کشورهای اروپایی گردد. هر کدام از کشورهای اروپایی به دلایل متفاوت و در برخی از اوقات مشابه مایلند که با ایران روابط حسنه داشته باشند. برخی از نزدیکی های کهن و تاریخی مابین ایران و بعضاً کشورهایی مانند آلمان، اتریش و ایتالیا این ارتباطات را توجیه می نماید و برخی از عناصر تاریخی مانع از روابط همه جانبه ایران با انگلستان، فرانسه و بلژیک می گردد. بنابراین گره زدن روابط ایران با هر کدام از اعضای اتحادیه به روابط با مرکز اتحادیه آنچنان دوراندیشانه نیست. به عنوان مثال، آلمان موتور محرکه اتحادیه اروپایی است. این کشور اکنون بار تورم، عدم بازدهی و ضعف اقتصادی کشورهای دیگر اروپایی را به دوش میکشد. روابط آلمان و ایران اگر بخواهد در گرو روابط ایران و اتحادیه اروپا کاملاً قرار گیرد به نفع ایران نیست.
مقررات و دستور العملهای اتحادیه اروپا دارای استاندارد جدید و منحصر به فردی است. این موضوع هم در بخش های مربوط به تولیدات صنعتی و کشاورزی و خدمات مطرح است و هم در نحوه نگاه به ارزش های انسانی، اجتماعی و حقوقی، در مورد تولیدات و مصنوعات، تعامل با اتحادیه اروپا ما را ناگزیر می سازد تا در جریان تولید کالاهای غیر نفتی مواردی از قبیل استانداردهای محیط زیست، مصرف کمتر انرژی، بهرهوری، اثردهی و بازدهی[۱۷۴] را مدنظر قرار دهیم. اما این نکته نیز باید مدنظر قرار گیرد که اتحادیه اروپا اینگونه معیارها را برای مسائل ارزشی و اجتماعی تعمیم داده است. مسائلی از قبیل تساهل، مدارا، حقوق بشر، دخالت انسان دوستانه، سیستم قضاوت، مجازات اعدام و… نکاتی است که اتحادیه اروپا و نهادهای آن مانند کمیسیون اروپا، شورای اروپا و علی الخصوص پارلمان اروپا بدانها سخت توجه نشان داده و اکثر کشورها از رهگذر روابط خود با اتحاد اروپا به نوعی مورد انتقاد و یا غضب این نهادها قرار گرفته اند. بنابراین روابط با اتحادیه اروپا دارای بار سنگین مواجهه با دخالت های مراکز اروپایی در بخش های مختلف داخلی نیز هست.
یکی از انگیزههای مطرح در سیاست خارج ایران در روابط با اروپا، از طرف سیاستمداران ایرانی، وجود و نقشآفرینی یک قطب قوی نظیر اروپای واحد در برابر سلطهطلبی و هژمونی آمریکا مطرح میشود که این امر به صورت اساسی از ابتدا مورد توجه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته است. اما از طرف دیگر انتظار بیش از اندازه داشتن از اروپا در زمینه چالش با آمریکا واقعبینانه نیست. واقعیت آن است که اگر اروپا در سالهای پس از جنگ جهانی دوم توانست به فکر ایجاد نهادهای همگرا از قبیل اتحادیه فولاد و ذغال سنگ، بازار مشترک اروپا و اتحاد اروپا باشد، ایجاد فضای مناسب امنیتی برای اروپا از قبل تحمل بار نظامی و امنیتی حفاظت از اروپا توسط آمریکا در این پروسه مؤثر بوده است وگرنه در محیطی که هر کشور نگرانیهای امنیتی قاره اروپا و همچنین نگرانیهای خاص خود را داشت، چگونه چنین ایدهای میتوانست این قدر به واقعیت نزدیک گردد؟
به همین جهت، اروپا تا سرحد تقابل با آمریکا پیش نخواهد رفت و بلکه در مقاطعی، رفتار اروپا نشان دهنده نیابت این کشور از جانب آمریکاست. به عنوان مثال دخالت اروپا در قضیه چچن، امنیت قفقاز، دخالت در دره فراعانه و کمک به صلح خاورمیانه به نیابت و یا معاونت به آمریکاست.
یک نوع دیالوگ و همکاریهای امنیتی ایران و اروپا به صورت کلی میتواند برای هر دو طرف جالب باشد.[۱۷۵] هر دو کشور در مورد مناطقی از جهان که در همسایگی آنهاست، نگرانیهای مشترک دارند. یکی از این مناطق مجموعه کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز است. قفقاز به خصوص به اروپا بسیار نزدیک است. پروژههایی مانند مشارکت برای صلح[۱۷۶] در چارچوب جذب کشورهای به جا مانده از شوروی سابق برای اروپا گرچه مفید بودهاند اما به نظر میرسد بدون مشارکت ایران رسیدن به یک فضای امن در آسیای مرکزی و قفقاز به لحاظ عملی شدنی نباشد. سازمان همکاری و امنیت اروپا با ۵۵ عضو همچون آمریکا، کانادا، کشورهای اروپایی، روسیه، کشورهای قفقاز و آسیای مرکزی، یکی از نهادهای حفظ امنیت برای غرب در سطح جهانی است.
همکاریهای ایران و سازمان همکاری و امنیت اروپا میتواند برای هر دو طرف همراه با منافع باشد. این سازمان مایل به برقراری امنیت در آسیای مرکزی، قفقاز، آسیای جنوب غربی و آسیای جنوبی است. اکثر این کشورها مسلمان هستند و ایران میتواند در این زمینه فعال باشد.
همکاریهای انرژی: عضویت هر کدام از کشورهای اروپای شرقی و مرکزی به اتحاد اروپا به معنای نیاز بیشتر به انرژی است. گرچه اروپا در میان دریایی از گاز احاطه شده است، اما اقتصاد انرژی نشان میدهد که استفاده از گاز بدون برنامهریزی دراز مدت امکانپذیر نیست. ایران به عنوان دومین دارنده گاز در سطح جهان میتواند یکی از تأمین کنندگان انرژی برای اروپا باشد. در گذشته و زمانی که اروپا نیاز به انرژی بیشتر پیدا کرد، به دلایل کاملاً سیاسی، اتحاد شوروی و دو خط بزرگ گاز سوویت برای تأمین انرژی اروپا به خطوط لوله پیشنهادی ایران ارجحیت داده شد. در پس از فروپاشی شوروی این بار عدم مزیت استفاده از انرژی ایران به تحریمهای آمریکا علیه این کشور باز میگردد. به هر رو ایران و اروپا در زمینه انرژی میتوانند همکاریهای بیشتری داشته باشند.
مبحث دهم: تحریمها، موضوع هستهای ایران: مواضع قدرتهای اروپایی در قابل آنها
گفتار اول: مواضع سه قدرت بزرگ اروپایی در قبال تحریمها
در خصوص اعمال تحریمها با هدف جلوگیری از استمرار برنامه هستهای ایران، دولتهای عضو اتحادیه اروپا دارای موضع یکسانی هستند و تنها اختلاف آنها در خصوص شدت و زمان اجرای تحریمهاست. مواضع انگلستان مشابهت زیادی به مواضع فرانسه در زمان ریاست جمهوری سارکوزی دارد و بارها با تشدید فشار علیه ایران از طریق اعمال تحریمها حمایت کرده است. این کشور در نوامبر ۲۰۱۰ تحریمهای یکجانبهای را علیه بانک مرکزی ایران اعمال کرد. حمله به سفارت انگلستان به خروج سریع پرسنل دیپلماتیک بریتانیا از تهران و اخراج دیپلماتهای ایران از لندن منجر شد.
ویلیام هیگ وزیر خارجه انگلستان اعلام کرده که ایران با پیامدهای جدی مواجه خواهد شد و اگر چنانچه همچنان در صدد کسب تسلیحات اتمی باشد، مسئول مستقیم شکلگیری جنگ سرد جدید خواهد بود. در واقع، انگلستان تحریمها را به عنوان آخرین راهکار در جلوگیری از بروز یک درگیری نظامی و اتمی شدن ایران میداند. آلمان نیز با اعمال تحریمها موافق است و مواضع آن بیش از گذشته تندتر شده است.
با پیروزی فرانسیس اولاند در انتخابات ریاست جمهوری فرانسه، سیاست خارجی آتلانتیکگرای فرانسه تغییر کرده و دیگر همانند دوره ریاست جمهوری سارکوزی حالت نظامی و مداخلهجویانه در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نخواهد داشت. مشاوران ارشد اولاند در حوزه پرونده اتمی ایران و همچنین لورنت فابیوس وزیر خارجه جدید این کشور در مقایسه با اسلاف خود تا حدودی از دید و نگرش بازتری برخوردار هستند. به نظر نمیرسد که فرانسه مخالفتی با تأکید اعضای ۱+۵ در خصوص سیاست مسیر دوگانه داشته باشد، چرا که اعضای شاخص و ارشد حزب سوسیالیست با تحریمهای وضع شده موافق هستند. در زمان تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری فرانسه، ژان لوئیس بیانکو یکی از مشاوران اولاند در حوزه سیاست خارجی با مداخله نظامی به عنوان یکی از گزینههای پرونده ایران مخالفت کرد. البته مقامهای فرانسوی بر این باورند که دسترسی ایران به توانمندی هستهای موجب افزایش نفوذ ایران در منطقه و کسب جایگاه هژمونیک منطقهای خواهد شد و این امر میتواند برای امنیت بینالمللی خطرآفرین باشد. از این رو، فرانسه در سایر کشورهای اروپایی خواستار مهار نفوذ ایران است.
در میان تمام دولتهای غربی، آلمان، معتدلترین رویکرد را در قبال در پیش گرفته است. ایران و آلمان از دیرباز دارای روابط دوستانه با یکدیگر بودهاند. با این حال، با توجه به بی نتیجه بودن مذاکرات میان ایران و گروه ۵+۱ در سالهای گذشته مقامهای آلمانی نیز دیگر صبر خود را از دست داده و از راهبرد سایر شرکای خود در تحریم اقتصادی و بانکی و به ویژه واردات نفت از ایران حمایت میکنند. دولت آلمان که خواستار تقویت مواضع بلوک اروپایی است، از سوی فرانسه و بریتانیا تشویق به پرورت در پیش گرفتن اقدامها و تدابیر تنبیهی بر ضد ایران شده است.
گفتار دوم: دیدگاه شهروندان اروپایی در قبال موضوع هستهای ایران
همزمان با افزایش تحریمهای ایالات متحده و اتحادیه اروپا علیه ایران، حمایت شهروندان اروپایی از افزایش تحریمها نیز افزایش پیدا کرده، هر چند افکار عمومی در سطح اروپا با حمله نظامی به ایران مخالف است، البته شهروندان اروپایی مخالف دستیابی ایران به تسلیحات هستهای میباشند. به عنوان مثال اکثر شهروندان سه کشور مهم اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) به شدت با دستیابی ایران به تسلیحات اتمی مخالف هستند. از هر ۱۰ شهروند این سه کشور نه نفر از آنها مخالف هستهای شدن ایران هستند. از هر ۱۰ شهروند آلمانی و انگلیسی ۸ نفر از آنها از اعمال تحریمها حمایت میکنند. از سوی دیگر، تنها نیمی از پاسخدهندگان از اقدام نظامی علیه ایران حمایت میکنند.
در صورتی که ۶۳ درصد شهروندان آمریکایی با حمله به ایران موافق هستند.
مخالف هستهای شدن ایران | حمایت از تشدید تحریمهای اقتصادی | موافق با حمله نظامی | |
انگلستان | ۹۴ | ۸۰ | ۶۳ |
فرانسه | ۹۱ | ۷۹ | ۵۱ |